Cần gắn trách nhiệm của chủ sàn thương mại điện tử khi xảy ra sự cố về chất lượng hàng hóa

"Bùng nổ" thương mại điện tử và những nỗi lo

Trên thế giới, hoạt động kinh doanh thương mại điện tử đã xuất hiện từ lâu và sự phát triển cũng như cách thức quản lý loại hình này đã để lại cho Việt Nam nhiều kinh nghiệm, bài học bổ ích. Tại Việt Nam, thời gian qua, đặc biệt là trong bối cảnh dịch COVID-19 diễn biến phức tạp, thương mại điện tử đã có những bước phát triển nhanh chóng.

Số liệu thống kê từ Bộ Công Thương cũng cho thấy, năm 2020, quy mô thương mại điện tử của Việt Nam đã đạt 12 tỷ USD, tốc độ tăng trưởng tăng 18% so với năm 2019. Đó mới là những thống kê trên giấy tờ, còn trên thực tế con số này còn lớn hơn rất nhiều.

Tại Việt Nam, việc quản lý hoạt động thương mại điện tử dưa trên cơ sở Nghị định 52/2013/NĐCP 16/5/2013 về Thương mại điện tử, Thông tư số 47/2014/TTBCT của Bộ Công Thương ngày 05/12/2014 quy định về quản lý  các trang website thương mại điện tử. Bên cạnh đó, thương mại điện tử còn chịu sự điều chỉnh của các Luật Thương mại, Luật Dân sự, Luật Giao dịch điện tử, Luật bảo vệ người tiêu dùng...

Mặc dù chịu sự chi phối bởi các Luật và nhiều quy định, tuy nhiên, việc quản lý thương mại điện tử hiện nay vẫn còn nhiều kẽ hở do một số văn bản pháp quy không theo kịp sự phát triển nhanh, phức tạp, đa dạng của các loại hình thương mại điện tử như hiện nay. Ví dụ như theo quy định hiện hành, đối với các sàn giao dịch thương mại điện tử thì các trang website bán hàng đều phải đăng kí với Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số của Bộ Công Thương và chỉ được hoạt động sau khi được cấp phép. Tuy nhiên, trong thực tế, có rất nhiều trang website bán hàng đang quảng cáo và bán hàng một cách công khai trên thị trường, thậm chí doanh thu rất cao mà chưa bị các cơ quan chức năng xử lý triệt để.

Cũng theo quy định pháp luật, chất lượng hàng hóa, nguồn gốc xuất xứ hàng hóa bán ra đều phải được đăng kí với cơ quan có thẩm quyền và đều phải được kiểm soát chặt chẽ. Tuy nhiên, trong thực tế, việc kiểm soát nguồn gốc, chất lượng hàng hóa vẫn xuất hiện nhiều lỗ hổng. Đặc biệt việc mua bán hàng hóa trên mạng Internet hiện nay đa phần đều chưa có hóa đơn chứng từ và sổ sách kế toán hợp pháp (trong thực tế cũng có sổ sách, nhưng đó là sổ sách nội bộ của chủ sàn và không được công khai minh bạch).

Thực tế này cho thấy, chắc chắn những rủi ro khi mua hàng sẽ đẩy về người tiêu dùng và xã hội. Trong đó, người tiêu dùng có thể bị một số website bán hàng hoặc những người bán hàng trên nền tảng trực tuyến như Youtube, Facebook, Zalo...lợi dụng lòng tin để bán hàng "dởm", hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng không đúng như quảng cáo.

Và khi có sự cố xảy ra, người tiêu dùng ít có điều kiện để khiếu kiện và giải quyết mặc dù chúng ta có đầy đủ sự hiện diện của các cơ quan pháp lý như Cục quản lý cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Công Thương), Hiệp hội bảo vệ Người tiêu dùng, Hiệp hội bán lẻ, Hiệp hội doanh nghiệp vừa và nhỏ...Một số vụ việc vi phạm dù đã được xử lý nhưng mức phạt còn nhẹ, chưa đủ tính răn đe.

Thêm vào đó, theo quy định hiện hành, các sàn giao dịch điện tử được xác định chỉ là một đơn vị cho thuê quảng cáo và bán hàng cho các tổ chức và cá nhân để thu tiền nên họ không phải chịu trách nhiệm khi có sự việc xảy ra. Đó thực sự là một sơ hở nghiêm trọng cần phải tính toán và có cơ chế kiểm soát bằng pháp luật.

Trên thực tế, có những hành vi có dấu hiệu vi phạm Luật bảo vệ người tiêu dùng như việc các công ty Lazada, Shopee khi giao hàng cho khách, người mua lại không được kiểm tra hàng trước khi thanh toán. Hành động này gây bức xúc, thiệt thòi cho người tiêu dùng nhưng lại không bị “thổi còi”. Không chỉ vấn đề thiệt hại về tài chính, việc người dùng bị làm lộ, rò rỉ thông tin qua các tài khoản mua hàng trực tuyến cũng chưa bị ngăn chặn và xử lý triệt để.

Có thể thấy, hiện nay việc các cá nhân, tổ chức bán hàng trực tuyến trên các sàn thương mại điện tử diễn ra vô cùng dễ dàng dẫn tới sự phát triển mạnh của loại hình này. Tuy nhiên, các văn bản pháp luật hiện nay vẫn còn có những lỗ hổng dẫn tới việc quản lý thương mại điện tử còn nhiều điểm chưa triệt để, còn thiếu hoặc chế tài xử lý các hành vi vi phạm của các tổ chức và cá nhân cũng chưa đủ mạnh, chưa đủ tính răn đe. Chính vì vậy, vì lợi nhuận, có những cá nhân, tổ chức có thể bất chấp các quy định của pháp luật để tiến hành các hành vi vi phạm.

Ngoài ra, những kẽ hở của pháp luật còn được một số cá nhân, tổ chức lợi dụng để trốn thuế, gây thất thu thuế nộp vào ngân sách Nhà nước với con số rất lớn. Điều này cho thấy, cơ quan chức năng cần có những quy định, giải pháp chống thất thu thuế hiệu quả, khoa học hơn.

Giải pháp nào?

Trước thực trạng đã nêu ở trên, cơ quan quản lý Nhà nước mà đặc biệt là Bộ Công Thương, Bộ Tài chính cùng chính quyền các địa phương cần phối hợp để xây dựng các quy định chặt chẽ hơn nữa về quản lý hình thức kinh doanh thương mại điện tử. Điều này vừa khuyến khích việc kinh doanh một cách hợp pháp, vừa chống thất thu ngân sách nhà nước. Đồng thời, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và các doanh nghiệp kinh doanh chân chính.

Chúng ta cần phải có những quy định chặt chẽ về mở sổ sách kế toán, các quy địn về hóa đơn chứng từ, địa điểm kinh doanh. Cần giao trách nhiệm cho chính quyền cơ sở phải quản lý hoạt động kinh doanh thương mại điện tử từ gốc, tăng cường phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng quản lý từ đầu ra tới đầu vào của luồng hàng hóa kinh doanh của các tổ chức, cá nhân trên các địa bàn ở thị trường nội địa. Bên cạnh đó, cũng cần phải công khai doanh thu nộp ngân sách ở các địa phương của các tổ chức kinh doanh tại chính các địa phương mà họ đăng ký hoạt động.

Đặc biệt, cần phải gắn trách nhiệm của các trang bán hàng cho thuê, các quầy hàng kinh doanh trực tuyến, các sàn thương mại điện tử khi xảy ra những vụ việc vi phạm quyền lợi người tiêu dùng, về chất lượng, giá cả hàng hóa và sản phẩm. Giá trị thương hiệu của một doanh nghiệp dù là bán trực tiếp hay bán trực tuyến đều phụ thuộc vào niềm tin từ phía người tiêu dùng. Do vậy, về phía các doanh nghiệp cần ý thức rằng, chỉ khi kinh doanh một cách chân chính bằng chính năng lực và đạo đức kinh doanh của mình thì mới tồn tại và phát triển lâu dài trên thị trường đầy tiềm năng này.

Về phía những người tiêu dùng cần hết sức tỉnh táo khi mua sắm, chỉ đặt niềm tin vào các các website kinh doanh trực tuyến uy tín để  gửi gắm đồng tiền của mình. Như vậy mới có thể tránh được việc mua phải hàng hóa kém chất lượng, hàng giả, hàng nhái.