Giản dị mà gần gũi

Nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh sinh năm 1968 tại Vĩnh Phúc, là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, hiện là Tổng Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. Con đường thi ca của ông bắt đầu từ phong trào thơ sinh viên Đại học Tổng hợp Hà Nội cuối thập niên 1980, khi những bài thơ chép tay được chuyền tay nhau như những mảnh tâm hồn đồng điệu.

Nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh 

Từ thuở ban đầu ấy, một giọng thơ mộc mạc, giản dị mà giàu cảm xúc đã hình thành và phát triển thành sắc thái riêng biệt, với một giọng thơ của tự soi và đối thoại, của cái nhìn nhân bản và trung thực với đời sống. Trong không khí ấm áp của buổi tọa đàm, nhiều ý kiến đã gợi mở những góc nhìn đa chiều về thơ Nguyễn Tiến Thanh.

Quang cảnh buổi toạ đàm

Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều đánh giá thơ ông là tiếng nói đặc biệt của sự thao thức, luôn hướng tới việc tìm kiếm bản thể giữa biến động xã hội. Với ông, thơ là hành trình không ngừng truy vấn con người, là sự trở về với cảm xúc thật trong một thế giới đầy giả tạo.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam 

“Viễn ca có nhiều bài thơ lục bát, khiến tôi nghĩ tới hình ảnh cây trầm, lá vẫn vậy, cây vẫn vậy nhưng trong ruột cây làm nên hương trầm tích lũy. Thơ Tiến Thanh giống như vậy, anh đi qua cuộc đời này, những buồn vui, cảm hứng, với con mắt mở rộng để nhìn đời sống này, mang lại cho anh những trải nghiệm, tích lũy. Vẫn là phong cách đấy, không thay đổi hình thức, vẫn rất truyền thống nhưng sự lãng mạn, sự phiêu lưu vẫn như tuổi thanh xuân, nhưng mỗi một ngày lại mang thông điệp lớn hơn, bởi nó chảy trong dòng chảy tư tưởng.

Chính vì thế, nhiều bạn bè khi đọc thơ anh trước kia, đón nhận tập thơ này với sự bất ngờ, sự chiêm nghiệm. Thi ca có nhiều con đường, Tiến Thanh chọn con đường, đi ngầm trong đời sống, đến ngày hiển lộ ra. “Viễn ca” vẫn chứa đựng sự run rẩy của thơ ca song đầy tính triết lý của đời sống này”, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều, cho biết.

Một số tác phẩm tiêu biểu của nhà thơ, nhà báo Nguyễn Tiến Thanh

Còn nhà phê bình Đỗ Anh Vũ nhận xét: “Chất lãng tử du ca là hồn cốt của Tiến Thanh – những cặp đối ngẫu trong thơ anh gợi nhiều dư ba, khiến người đọc hòa vào không gian cảm xúc của thi sĩ. Lục bát Tiến Thanh có thể gọi là lục bát lãng tử vừa lãng mạn, vừa trẻ trung. Trong đó có hồi quang tuổi trẻ, sự kiêu hãnh mê cuồng của thời sinh viên, có lang bạt gió bụi của kẻ giang hồ từ giảng đường đến thương trường, và khát vọng níu giữ những giá trị tinh khiết giữa thời công nghệ ồn ã".

Theo PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ - Chủ tịch Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương: “Cần tôn trọng và cổ vũ những người làm thơ hiện đại. Thơ Việt Nam có sức thẩm thấu, tác động đến tình cảm và nhân cách con người. Thơ Nguyễn Tiến Thanh là một sắc thái đặc biệt, cần được giới nghiên cứu, phê bình và học thuật làm rõ hơn".

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lý Hoài Thu cho rằng, "thơ Nguyễn Tiến Thanh là cả một quá trình tự đối thoại không ngừng của cái tôi hiện đại, nơi tiếng nói cá nhân hòa trong những vấn đề nhân sinh, xã hội, nhưng vẫn giữ được âm hưởng riêng tư và chiều sâu triết luận".

Trong tham luận tại hội thảo Tiến sĩ Hà Thanh Vân đã bàn về hệ hình thanh xuân và mạch trữ tình triết luận trong thơ Nguyễn Tiến Thanh. 

Tiến sĩ Hà Thanh Vân chia sẻ

Theo nhà nghiên cứu, thơ Nguyễn Tiến Thanh không dừng lại ở vẻ tươi mới, lãng mạn của tuổi trẻ, mà là một thanh xuân đã được chiêm nghiệm, chứa đựng nỗi buồn và sự cô tịch của người từng đi qua những biến thiên của thời cuộc. Hình ảnh tuổi trẻ trong thơ anh không còn là khoảnh khắc rực rỡ, mà là dòng chảy nội tâm, nơi con người nhận ra giới hạn và vẻ đẹp mong manh của tồn tại.

Thơ Nguyễn Tiến Thanh không ồn ào cách tân, mà lặng lẽ chọn con đường tinh lọc. Ông sử dụng ngôn ngữ tiết chế, nhạc điệu nhẹ mà ám ảnh, nhiều tầng ý niệm nhưng vẫn giản dị và gần gũi. Với ông, thơ không nhằm diễn đạt thế giới, mà là cách thế giới tự hé lộ qua tâm hồn con người đang run lên trước nó. Trong một thời đại bị chi phối bởi dữ liệu và thuật toán, ông vẫn tin rằng “thơ đi bằng trái tim” với một tuyên ngôn giản dị nhưng mạnh mẽ về giá trị của cảm xúc và lòng trung thực trong sáng tạo.

Từ tập "Viễn ca" (2024) đến "Mật ước thiên thu" (2025), Nguyễn Tiến Thanh chứng minh sự trưởng thành và bản lĩnh thi ca của mình. Nếu "Viễn ca" là cột mốc đánh dấu hành trình chiêm nghiệm, thì "Mật ước thiên thu" là sự trở lại với lục bát truyền thống trong một tinh thần mới, mềm mại, sâu lắng mà vẫn đầy trí tuệ. Qua từng thi phẩm, người đọc nhận ra một cái tôi trữ tình không khép kín, mà mở ra, hướng tới cộng đồng và con người. Giọng thơ ấy vừa riêng biệt, vừa hòa cùng nhịp thở của thời đại.

Tại tọa đàm, các nhà văn, nhà thơ và giới nghiên cứu đã cùng chia sẻ nhiều góc nhìn, đánh giá và cảm nhận sâu sắc về thơ Nguyễn Tiến Thanh – một giọng thơ riêng biệt, giàu nhân bản và đóng góp đáng kể vào dòng chảy thơ Việt Nam đương đại.

Giữa thế giới chạy bằng thuật toán, thơ vẫn đi bằng trái tim

Trong dòng chảy đó, nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh đã khẳng định vị thế của mình bằng sự kiên định, tinh tế và trung thực với cảm xúc. 

Thơ của ông không ồn ào cách tân, nhưng luôn mới mẻ bởi chất người, chất đời và sự lặng lẽ của một kẻ đi ngầm trong thế giới ngôn từ, để rồi đến một ngày, những vần thơ ấy tự hiển lộ như chính “viễn ca” của thi sĩ lãng tử Nguyễn Tiến Thanh.

Trong phần phát biểu cuối chương trình, nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh đã chia sẻ những suy tư chân thành và sâu sắc về hành trình sáng tạo của mình cũng như vai trò của thơ trong đời sống hôm nay. Anh mở đầu bằng một hình ảnh giàu biểu tượng: Giữa thế giới chạy bằng thuật toán, thơ vẫn đi bằng trái tim. Theo nhà thơ, trong thời đại dữ liệu và công nghệ chi phối, thơ vẫn giữ được bản chất nguyên sơ, là tiếng nói của cảm xúc, của sự trung thực nội tâm. Một câu thơ, dù nhỏ bé, vẫn có thể tồn tại trong trí nhớ của con người như "hạt bụi nhỏ" của ký ức.

Nhà thơ cho rằng, mỗi bài thơ khi được viết ra đã không còn thuộc về tác giả mà trở thành tài sản của thời gian và người đọc. Anh không xác định vị trí thơ mình trong tiến trình hay xu hướng, bởi với anh, sáng tác chỉ đơn giản là một cách giữ lại phần nguyên vẹn của tâm hồn giữa cuộc sống nhiều biến động.

Nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh khẳng định: "Thơ không nhằm diễn đạt thế giới mà là cách thế giới tự hé lộ qua con người đang run lên trước nó". Thơ là khoảnh khắc ngôn ngữ vượt khỏi chức năng, lý trí cúi đầu trước cảm xúc. Anh chia sẻ quan điểm: Thơ không cần hiện đại hay bán chạy mà cần trung thực với nhịp sống con người. Khi thế giới ồn ào, thơ phải biết lắng lại; khi người ta mải đo giá trị bằng lượt xem, thơ âm thầm giữ lại sự sang trọng của những điều chỉ đo được bằng nhịp tim.

Ông cũng nhìn nhận mối quan hệ giữa thơ và công nghệ, thơ có thể được viết bằng bất kỳ phương tiện nào thì điều cốt lõi vẫn là sự rung động của con người. Nhà thơ cho rằng, thơ Việt hôm nay đang ở một "giao lộ" thú vị, vừa mang ký ức dân tộc, vừa đối thoại với thế giới, vừa gắn bó với công nghệ mà vẫn giữ được tâm hồn. Mỗi nhà thơ là một tần số riêng trong bản hòa âm của thơ Việt đương đại.

Tác phẩm mới "Những câu thơ không cần cứu ai nhưng cứu người viết" của nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh 

Sau tập tiểu luận “Thời của tạp chí”, nhà thơ, nhà báo Nguyễn Tiến Thanh, Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục, nguyên Tổng biên tập báo Đời sống và Pháp luật đã ra mắt tập tiểu luận: “Những câu thơ không cần cứu ai nhưng cứu người viết” (2025) – tác phẩm thể hiện những góc nhìn, cách nghĩ mới về thơ; có thể nói đó là những tản mạn không hồi kết về thơ, không nặng về phê bình học thuật nhưng hàm chứa tính luận, chất tự sự và thực tiễn sáng tác. Thơ được soi chiếu ở cảm xúc và lý trí, ở tâm hồn và cả hiểu biết về những gì thầm lặng nhất thuộc về sáng tác và người sáng tác.

Theo nhà thơ Nguyễn Việt Chiến, trong lịch sử văn chương Việt Nam đương đại, nhiều tác giả đã tìm cách lý giải vai trò của thơ ca trước thực tại đầy biến động. Tuy nhiên, tập trường luận “Những câu thơ không cần cứu ai, nhưng cứu người viết” của nhà thơ, nhà báo Nguyễn Tiến Thanh nổi bật bởi tính chất vừa là sáng tác, vừa là suy tư phê bình, vừa như một bản trường ca tự sự.

Với dung lượng 630 trang, gồm 165 “khúc” được chia thành nhiều chương, tiểu luận “Những câu thơ không cần cứu ai nhưng cứu người viết” không đi theo lối mòn của tiểu luận lý thuyết hay tùy bút đơn thuần, mà là một trường luận như một diễn ngôn kéo dài, liên tục về thi ca và người viết. Ở đó, thơ được nhìn nhận như một ngôn ngữ cứu rỗi, không phải cho thế giới, mà trước hết cho chính tác giả.

Bằng việc đối thoại không ngừng với ký ức, với ngôn ngữ và với sự hiện sinh của con người, Nguyễn Tiến Thanh đã dựng lên một triết lý riêng khi thơ không nhằm khẳng định điều gì to tát, mà là cách thức níu giữ phần người còn sót lại, là hành vi để tồn tại. Cuốn sách như một trường luận về mối quan hệ giữa thơ và đời, tập trung vào ba phương diện chính, thơ như một hình thức tồn sinh, thơ như chứng từ ký ức và đổ vỡ ngôn ngữ, và thơ như hành vi bất khả hồi đáp nhưng vẫn cứu rỗi người viết.

Qua hơn ba thập kỷ gắn bó với văn chương, Nguyễn Tiến Thanh đã xuất bản 04 tập thơ và hai tập tiểu luận văn học, gồm: Chiều không tên như vết mực giữa đời (NXB Văn học, 2021), Loạn bút hành (NXB Hội Nhà văn, 2021), Viễn ca (NXB Văn học, 2024), Mật ước thiên thu (NXB Hội Nhà văn, 2025); cùng hai tập tiểu luận Thời của tạp chí (NXB Văn học, 2021) và Những câu thơ không cần cứu ai nhưng cứu người viết (NXB Hội Nhà văn, 2025).