Nitơ nitrat và nitơ nitrit là hai dạng hợp chất nitơ có thể xuất hiện tự nhiên trong các nguyên liệu dùng làm thức ăn cho vật nuôi như rau xanh, cỏ ủ, ngũ cốc, phụ phẩm nông nghiệp… Tuy nhiên, khi tồn dư ở nồng độ cao hoặc không được kiểm soát, các hợp chất này có thể gây ngộ độc, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe vật nuôi.
Ngoài ra, trong điều kiện thức ăn bị ôi thiu hoặc lên men không kiểm soát (như trong thức ăn ủ chua kém chất lượng), quá trình chuyển nitrat thành nitrit có thể diễn ra nhanh hơn, làm tăng nguy cơ ngộ độc mà người chăn nuôi không dễ nhận biết bằng cảm quan.
Không dừng lại ở ảnh hưởng đối với vật nuôi, nitơ nitrat và nitơ nitrit còn gây rủi ro đáng kể đối với con người nếu tồn dư trong sản phẩm như thịt, trứng, sữa, nội tạng... Khi được hấp thụ vào cơ thể người, nitrit có thể kết hợp với các hợp chất amin có sẵn trong thực phẩm hoặc hệ tiêu hóa để tạo thành nitrosamine – một nhóm chất đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) liệt kê vào danh sách các chất có khả năng gây ung thư. Trẻ em, phụ nữ mang thai, người già và người có hệ miễn dịch yếu là nhóm dễ bị ảnh hưởng nhất khi tiêu thụ thực phẩm có chứa nitrit vượt ngưỡng cho phép. Chính vì vậy, nitrat và nitrit tuy là hợp chất tự nhiên, nhưng trong thức ăn chăn nuôi, chúng cần được giám sát và kiểm soát nghiêm ngặt theo tiêu chuẩn.
Tiêu chuẩn TCVN 14244:2024 được xây dựng trên cơ sở phương pháp quốc tế AOAC 968.07 và được hiệu chỉnh để phù hợp với điều kiện thực tế tại Việt Nam. Mục tiêu của tiêu chuẩn là đưa ra một quy trình đơn giản nhưng hiệu quả, giúp các cơ sở sản xuất, phòng thử nghiệm, cơ quan quản lý có thể xác định hàm lượng nitơ nitrat và nitơ nitrit trong thức ăn chăn nuôi một cách nhanh chóng, chính xác và nhất quán trên phạm vi toàn quốc.
Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 14244:2024 – “Thức ăn chăn nuôi – Xác định hàm lượng nitơ nitrat và nitơ nitrit – Phương pháp đo màu” – là tiêu chuẩn quốc gia vừa được Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành vào cuối năm 2024, chính thức có hiệu lực từ tháng 7/2025. Tiêu chuẩn do Viện Chăn nuôi chủ trì biên soạn và công bố, nhằm hướng đến việc quản lý và kiểm soát chặt chẽ các hợp chất nitơ có hại trong sản phẩm thức ăn chăn nuôi – yếu tố đang ngày càng được quan tâm trong chuỗi sản xuất nông nghiệp hiện đại.
Thức ăn chăn nuôi tồn tại các hợp chất nitơ nitrat và nitơ nitrit cao hoặc không được kiểm soát theo tiêu chuẩn sẽ có thể khiến động vật ngộ độc. Ảnh minh họa
Khác với nhiều phương pháp phân tích phức tạp, TCVN 14244:2024 lựa chọn phương pháp đo màu – một kỹ thuật phổ biến trong phân tích hóa học. Phương pháp này dựa trên cơ chế phản ứng giữa nitrat, nitrit với các thuốc thử đặc hiệu để tạo thành hợp chất màu, sau đó đo cường độ màu bằng máy quang phổ. Cường độ màu thu được sẽ tỉ lệ thuận với hàm lượng nitơ nitrat và nitơ nitrit có trong mẫu, từ đó cho phép xác định nồng độ các chất này trong thức ăn chăn nuôi.
Quy trình phân tích trong tiêu chuẩn được thiết kế hợp lý và có thể áp dụng linh hoạt tại các phòng thử nghiệm trong nước. Mẫu thức ăn được chuẩn bị, xử lý để loại bỏ các tạp chất có thể gây ảnh hưởng đến kết quả, sau đó được đưa vào phản ứng với thuốc thử. Kết quả đo sẽ được so sánh với các mẫu chuẩn đã xác định nồng độ từ trước để tính toán chính xác hàm lượng nitơ nitrat và nitơ nitrit có trong sản phẩm. Từ đó, nhà sản xuất và cơ quan quản lý có thể xác định thức ăn đó có nằm trong giới hạn an toàn cho phép hay không.
Việc ban hành TCVN 14244:2024 là bước đi quan trọng trong kiểm soát chất lượng thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh ngành nông nghiệp nước ta đang từng bước tiếp cận các tiêu chuẩn sản xuất khắt khe hơn từ thị trường quốc tế. Tiêu chuẩn giúp nâng cao tính minh bạch và đồng bộ trong kiểm nghiệm, giảm sự phụ thuộc vào phương pháp không chính thống và tăng cường tính pháp lý trong kiểm tra chất lượng sản phẩm.
Đối với các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh thức ăn chăn nuôi, áp dụng tiêu chuẩn này sẽ giúp họ kiểm soát tốt hơn chất lượng sản phẩm đầu ra, chủ động trong khâu giám sát nguyên liệu đầu vào và dễ dàng chứng minh sự tuân thủ với các yêu cầu của cơ quan quản lý. Việc này không chỉ giúp doanh nghiệp tránh rủi ro pháp lý mà còn tạo lợi thế cạnh tranh trong xuất khẩu khi các thị trường nhập khẩu ngày càng quan tâm đến yếu tố an toàn thực phẩm.
Với các phòng thử nghiệm và đơn vị kiểm nghiệm, tiêu chuẩn TCVN 14244:2024 tạo ra một quy trình chuẩn mực để phân tích nitơ nitrat và nitơ nitrit theo hướng tiết kiệm chi phí, thời gian nhưng vẫn đảm bảo độ chính xác cao. Việc có một hướng dẫn chính thức sẽ giúp tăng độ tin cậy của kết quả thử nghiệm và giảm thiểu rủi ro sai lệch khi so sánh giữa các cơ sở kiểm nghiệm khác nhau.
Tuy nhiên, để áp dụng hiệu quả tiêu chuẩn này, các phòng thử nghiệm cần lưu ý việc đảm bảo thiết bị đo màu đạt chuẩn, bảo quản thuốc thử đúng quy cách và tuân thủ các bước chuẩn bị mẫu nghiêm ngặt nhằm tránh hiện tượng nhiễu hoặc làm sai lệch kết quả phân tích. Ngoài ra, yếu tố đào tạo nhân lực cũng đóng vai trò then chốt trong việc triển khai tiêu chuẩn rộng rãi và nhất quán.
Bên cạnh đó, tiêu chuẩn cũng gián tiếp đóng vai trò quan trọng trong công tác quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Khi có quy chuẩn cụ thể để xác định nitơ nitrat và nitơ nitrit trong thức ăn chăn nuôi, các cơ quan chức năng sẽ dễ dàng hơn trong việc giám sát thị trường, truy xuất nguồn gốc và xử lý vi phạm nếu phát hiện sản phẩm chứa hàm lượng vượt mức cho phép. Đây là một công cụ pháp lý hiệu quả, góp phần nâng cao năng lực quản lý ngành nông nghiệp, đồng thời bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Có thể nói, việc ban hành và áp dụng TCVN 14244:2024 là một bước tiến rõ rệt trong nỗ lực chuẩn hóa chuỗi sản xuất thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam. Tiêu chuẩn không chỉ là văn bản kỹ thuật mà còn mang ý nghĩa chiến lược, định hướng ngành chăn nuôi theo hướng an toàn, bền vững và phù hợp với thông lệ quốc tế. Trong giai đoạn Việt Nam đẩy mạnh hội nhập và tham gia sâu vào thị trường nông sản toàn cầu, việc thực hiện các tiêu chuẩn như TCVN 14244:2024 là điều kiện tiên quyết để ngành chăn nuôi Việt Nam nâng cao giá trị và giữ vững niềm tin người tiêu dùng trong nước lẫn quốc tế.