Tại Hội nghị, các đại biểu đã cùng thảo luận sâu về xu hướng dịch chuyển nhân lực khoa học và công nghệ (KH&CN), đặc biệt là đội ngũ hoạt động trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn (KHXH&NV) dưới tác động mạnh mẽ của tiến trình đổi mới sáng tạo đang lan tỏa từ cấp địa phương đến quy mô quốc tế. Những phân tích tại sự kiện cho thấy sự dịch chuyển này không chỉ là hiện tượng nhân lực, mà là biểu hiện của một quá trình tái cấu trúc tri thức trong kỷ nguyên số.
Quang cảnh Hội nghị
Theo TS. Nguyễn Thị Lan Anh (Khoa Khoa học Quản lý, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội), trong bối cảnh cạnh tranh nhân tài toàn cầu ngày càng gay gắt, việc thu hút và trọng dụng nguồn nhân lực chất lượng cao đã trở thành yếu tố sống còn với sự phát triển của mỗi quốc gia. Việt Nam đang hướng tới mục tiêu xây dựng đội ngũ tinh hoa có chất lượng, đa dạng về nền tảng trong và ngoài nước, góp phần đưa đất nước trở thành quốc gia phát triển vào năm 2050. Theo bà, để tận dụng hiệu quả nguồn nhân lực này, Việt Nam cần tái định nghĩa chiến lược quản trị nhân tài, chuyển trọng tâm từ mục tiêu hạn chế “chảy máu chất xám” sang xây dựng mạng lưới “liên kết tri thức” (brain linkages) mang tính tương tác và chia sẻ sâu rộng.
Ở cấp độ quản lý vĩ mô, việc giảm lãng phí chất xám không chỉ dừng ở việc giữ chân hay thu hút nhân lực tài năng mà quan trọng hơn là tạo cơ chế triển khai, phát huy tối đa năng lực của họ. Điều này đòi hỏi các bên liên quan không chỉ có chính sách đặc thù, mà còn phải xây dựng chiến lược kết nối dài hạn giữa sinh viên – chuyên gia người Việt ở nước ngoài – chuyên gia quốc tế và đội ngũ trong nước. Sự tương tác liên tục này sẽ định hình một hệ sinh thái sáng tạo, nơi nhân tài được nuôi dưỡng, thử thách và cống hiến bền vững.
Các đại biểu đã có những bài tham luận gửi tới Hội nghị
Bàn về yêu cầu phát triển nhân lực KHXH&NV trong kỷ nguyên công nghệ mới, TS. Nguyễn Đình Bình, nguyên Giám đốc Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia (Bộ KH&CN), nhấn mạnh rằng Việt Nam đang bước vào giai đoạn “vươn mình” mạnh mẽ, đặt yêu cầu cao về phát triển toàn diện và bền vững. Trong tiến trình đó, nguồn nhân lực KHXH&NV giữ vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nền tảng nhân văn của sự phát triển, thể hiện qua năng lực nghiên cứu, phân tích chính sách, đánh giá tác động xã hội và kết nối tri thức phục vụ cộng đồng. Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) đang mở ra phương thức tiếp cận mới, giúp nhân lực KHXH&NV mở rộng biên độ nghiên cứu và ứng dụng.
Theo ông, đội ngũ KHXH&NV trong tương lai không chỉ là những người sử dụng công nghệ, mà phải trở thành lực lượng định hình, dẫn dắt việc phát triển và ứng dụng AI, Big Data theo hướng nhân văn, có trách nhiệm và vì lợi ích xã hội. Khi tri thức về con người và xã hội kết hợp với hiểu biết công nghệ, giá trị của nguồn nhân lực này sẽ được nhân lên, tạo ra những chuyên gia có năng lực hội nhập cao trong kỷ nguyên công nghệ mới.
Trong tham luận về chính sách phát triển nhân lực KH&CN và đổi mới sáng tạo lĩnh vực KHXH&NV, TS. Phạm Thế Dũng (Bộ KH&CN) cho rằng cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 với sự xuất hiện của AI, Big Data, Internet vạn vật (IoT), Blockchain hay VR/AR đang làm thay đổi toàn diện cấu trúc kinh tế – xã hội. Từ đó, nhu cầu nhân lực KHXH&NV không chỉ tập trung ở khối nghiên cứu hàn lâm mà còn mở rộng sang các lĩnh vực phân tích hành vi người dùng, truyền thông kỹ thuật số, thiết kế trải nghiệm, đạo đức công nghệ và đánh giá tác động xã hội của công nghệ.
Ông cho rằng Việt Nam hoàn toàn có thể phát triển nhân lực KHXH&NV theo hướng hiện đại và hội nhập thông qua hệ thống chính sách gắn với Chiến lược phát triển KH,CN và ĐMST, Chiến lược giáo dục đại học và các chương trình đổi mới sáng tạo quốc gia. Theo đó, cơ hội dành cho nguồn nhân lực KHXH&NV đang mở rộng chưa từng có.
Một là, đội ngũ KHXH&NV có thể tham gia sâu vào quá trình hoạch định chính sách đổi mới sáng tạo, trong đó việc phân tích tác động xã hội của công nghệ số ngày càng trở thành yêu cầu then chốt. Hai là, nhu cầu ngày càng tăng về đánh giá tác động xã hội trong các dự án liên quan đến AI, Blockchain hay dữ liệu văn hóa tạo ra thị trường nhân lực rộng mở.
Ba là, các công nghệ mới như phân tích dữ liệu xã hội (Social Data Analytics) tạo điều kiện để những nhà xã hội học, nhân học, tâm lý học áp dụng tri thức vào thực tiễn. Bốn là, xu hướng chính sách liên ngành đang mở ra nhiều vai trò mới như thiết kế lịch sử số, đánh giá tác động văn hóa của chính sách công nghệ hay sáng tạo nội dung cho metaverse.
Năm là, chính sách thu hút nhân lực về địa phương tạo cơ hội để đội ngũ KHXH&NV tham gia xây dựng chiến lược phát triển bền vững cấp vùng, cấp tỉnh. Sáu là, chính sách học bổng, hỗ trợ tài chính theo định hướng ứng dụng sẽ khuyến khích sinh viên theo đuổi các ngành mới phù hợp với bối cảnh công nghệ.
Bên cạnh đó, nhiều định hướng chính sách quan trọng được đề xuất nhằm phát triển bền vững đội ngũ KHXH&NV trong kỷ nguyên 4.0, bao gồm: đẩy mạnh đào tạo liên ngành kết hợp KHXH&NV với công nghệ số; nâng cao năng lực số cho giảng viên và sinh viên; xây dựng quỹ hỗ trợ nghiên cứu ứng dụng; thúc đẩy sử dụng nhân lực KHXH&NV trong chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo; cũng như phát triển cơ chế dịch chuyển nhân lực giữa viện – trường – doanh nghiệp – nhà nước để hình thành hệ sinh thái tri thức linh hoạt.
Đặc biệt, sáng kiến phát triển các Trung tâm đổi mới sáng tạo xã hội (Social Innovation Hub) tại các trường đại học KHXH&NV được đánh giá là một hướng đi giàu tiềm năng, góp phần thúc đẩy nghiên cứu, thực hành và chuyển giao tri thức phục vụ cộng đồng, đồng thời tạo môi trường để thế hệ trẻ rèn luyện năng lực liên ngành – yếu tố được xem là chìa khóa của nhân lực trong thời đại số.
Các tham luận đã đánh giá một cách toàn diện và khách quan thực trạng dịch chuyển nhân lực KH&CN tại Việt Nam trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, làm rõ các động lực, thách thức cũng như những chuyển biến về cấu trúc, nhu cầu và vai trò của đội ngũ này trong nền kinh tế tri thức. Trên cơ sở đó, hội nghị đề xuất các quan điểm, định hướng cùng hệ giải pháp thiết thực nhằm hỗ trợ cơ quan quản lý, tổ chức nghiên cứu và đội ngũ chuyên gia hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản trị nhân lực KH&CN lĩnh vực KHXH&NV theo hướng bền vững, thích ứng với yêu cầu của thời đại số.