Di tích “Nhà chủ Công ty Cao su SIPH” hoang phế

Ai cũng biết rằng, di tích lịch sử là tài sản quý giá của dân tộc mà các thế hệ kế tiếp nhau phải ra sức tôn tạo và bảo vệ các di tích.

Trên đất Long Khánh (Đồng Nai), có nhiều di tích phản ánh truyền thống văn hóa của những lớp cư dân. Nhiều di tích gắn liền với những giai đoạn, các thời kỳ xây dựng và bảo vệ đất nước, được xếp hạng cấp quốc gia và địa phương. Nhiều di tích trên địa bàn thị xã đều đã được trùng tu, nâng cấp tạo thành điểm đến cho du khách. Duy chỉ có di tích “Nhà chủ Công ty Cao su SIPH” hơn 40 mươi năm qua vẫn chưa được đoái hoài.

Di tích “Nhà chủ Công ty cao su SIPH” còn có tên dân dã là "Nhà Tây núi Thị", tọa lạc tại ấp Dưỡng Đường, xã Suối Tre, thị xã Long Khánh (Đồng Nai). Đây là di tích lịch sử - kiến trúc nghệ thuật (cấp tỉnh), được xếp hạng theo Quyết định số 67/QĐ-UBND của UBND tỉnh Đồng Nai, ngày 5/1/2012.

Nhà chủ Công ty Cao su SIPH được xây dựng gắn liền với quá trình khai thác thuộc địa, đặc biệt là các đồn điền cao su của Pháp ở Biên Hòa. Năm 1935, Công ty Cao su Đông Dương (Societé Indochinoise des Plantations d’hévéas, gọi tắt là SIPH) được thành lập năm 1935 dưới sự hợp nhất của nhóm công ty, đồn điền Suzannah - An Lộc - Cam Tiên và một số đồn điền nhỏ khác do Emile Girard, vốn là hạ sĩ quan hải quân Pháp lãnh đạo và điều hành.

Nhà chủ Công ty Cao su SIPH xây dựng trong thời gian từ 1930-1937, theo lối biệt thự kiến trúc Pháp, nằm trên đỉnh núi Thị, có độ cao 265 m, bốn bên là những vườn cây cao su bạt ngàn. Toàn bộ khuôn viên khu nhà được bao quanh bởi hệ thống tường rào xây bằng vật liệu đá ong, vôi vữa, xen kẽ là những bệ hình vuông rỗng, dùng làm nơi trang trí các loại hoa, cây kiểng. Khu nhà chính có kiểu nhà một trệt, một lầu, mặt quay về hướng đông. Đây là khu sinh hoạt, làm việc của chủ Công ty SIPH. Biệt thự này được các giới chủ SIPH sử dụng qua nhiều giai đoạn. Từ năm 1954-1975, chính quyền Sài Gòn sử dụng làm cơ sở phục vụ cho hoạt động quân sự. Sau năm 1975, đến nay đã bị hoang phế.

Núi Thị là địa điểm có vị trí chiến lược quân sự, cao điểm duy nhất giữa một khu đất bằng phẳng, rộng lớn, chế ngự được cả vùng Xuân Lộc (Long Khánh ngày nay). Với địa thế như vậy, di tích gắn liền với những sự kiện lịch sử: Nơi diễn ra trận đánh giữa quân dân Biên Hòa, Xuân Lộc với quân Pháp tại Núi Thị cuối tháng 10/1945 khi thực dân Pháp mở rộng lấn chiếm lên vùng đất đỏ phía đông của tỉnh Biên Hòa.

Chính quyền Sài Gòn sử dụng khu vực Núi Thị làm căn cứ chống phá phong trào cách mạng vùng đồn điền cao su của tỉnh Biên Hòa. Xây dựng một cứ điểm pháo (pháo 105 ly, 155 ly), công sự, đài rada, sử dụng làm trung tâm huấn luyện tình báo và dùng làm sở chỉ huy của Sư đoàn 18 quân đội Việt Nam Cộng Hòa.

Quân và dân cách mạng Biên Hòa, Long Khánh tổ chức các trận tấn công vào cứ điểm Núi Thị trong chiến dịch Mậu Thân (1968); các đợt tấn công của lực lượng vũ trang cách mạng trong chiến dịch giải phóng Long Khánh, đập tan cánh cửa thép Xuân Lộc của chính quyền Sài Gòn vào tháng 4/1975. Ngày 20/4/1975, cứ điểm Núi Thị bị quân giải phóng tiêu diệt, đánh chiếm.

Nhìn khu biệt thự đang trong tình trạng đang xuống cấp trầm trọng ít người biết rằng nơi đây đã ghi dấu biết bao chiến tích của quân giải phóng. Khu biệt thự phải chống chọi với thời gian khiến nhiều người nuối tiếc, không biết khi nào mới được các cấp chính quyền quan tâm đầu tư nâng cấp để nơi đây thành điểm du lịch tiếp đón du khách trong cả nước.

Hoàng Long