Theo thống kê từ Cục Cảnh sát PCCC và Cứu nạn cứu hộ (Bộ Công an), trong những năm gần đây, tỷ lệ các vụ cháy có nguyên nhân từ sự cố hệ thống điện chiếm khoảng 50–60% tổng số vụ cháy được ghi nhận. Các sự cố thường xuất phát từ việc sử dụng dây dẫn không đúng chuẩn, hệ thống điện quá tải, thiết bị đấu nối thủ công, không đảm bảo an toàn hoặc do thiếu bảo trì định kỳ.
Nhiều vụ cháy nghiêm trọng xảy ra tại nhà dân, chung cư, nhà xưởng và cả các công trình công cộng. Đặc biệt, các thiết bị tiêu thụ điện có công suất lớn như điều hòa, máy hàn, bếp điện… nếu không được sử dụng và kiểm soát đúng cách sẽ trở thành nguồn phát sinh nguy hiểm.
Hiện nay, hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về an toàn điện và PCCC vẫn còn tồn tại một số bất cập. Một số tiêu chuẩn đã ban hành từ nhiều năm trước, không còn phù hợp với tốc độ phát triển công nghệ và sự gia tăng mật độ tiêu thụ điện trong các đô thị lớn. Đồng thời, chưa có sự liên kết chặt chẽ giữa các quy chuẩn về thiết kế điện với quy định về an toàn cháy nổ.
Ông Bùi Xuân Thái, Phó chủ tịch Hiệp hội PCCC&CNCH Việt Nam cho biết, sau mỗi vụ cháy nghiêm trọng, các cơ quan chức năng luôn đẩy mạnh tuyên truyền, hướng dẫn người dân về công tác đảm bảo an toàn điện. Tuy nhiên, tình trạng cháy, nổ liên quan đến điện vẫn tiếp tục xảy ra.
Theo ông Thái, có nhiều nguyên nhân dẫn đến các vụ cháy do điện, nhưng phổ biến nhất vẫn là hệ thống điện xuống cấp, không được bảo trì thường xuyên, trong khi nhu cầu sử dụng thiết bị điện ngày càng cao, gây quá tải. Ngoài ra, việc sử dụng các thiết bị điện không rõ nguồn gốc, không đạt tiêu chuẩn như ổ cắm, dây dẫn… cũng tiềm ẩn nguy cơ chập cháy rất lớn.
Cần rà soát, bổ sung các quy chuẩn, tiêu chuẩn phòng chống cháy nổ từ hệ thống điện
Bên cạnh đó, nhiều công trình không tuân thủ đúng quy định kỹ thuật trong thiết kế và lắp đặt hệ thống điện, dẫn đến mất an toàn. Cuối cùng, ý thức của người dân vẫn còn hạn chế, nhiều người còn có thói quen không ngắt thiết bị điện khi không sử dụng, không kiểm tra định kỳ hệ thống điện, có thói quen sử dụng điện không an toàn.
Còn theo ông Đinh Quốc Dân, Phó viện trưởng Viện khoa học công nghệ xây dựng cho biết, hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật về điện trong nhà ở và công trình ở nước ta do Bộ Công Thương, Bộ Xây dựng, Bộ Khoa học và công nghệ ban hành.
Trong đó, Bộ Công Thương chủ yếu ban hành các quy chuẩn, tiêu chuẩn liên quan đến sản xuất và phân phối điện như nhà máy điện, trạm biến áp, lưới truyền tải và an toàn thiết bị điện. Bộ Xây dựng, Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành các quy chuẩn kỹ thuật, tiêu chuẩn về hệ thống điện trong công trình dân dụng.
Hiện nay, Bộ Xây dựng đã ban hành QCVN 12:2014/BXD - quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về hệ thống điện nhà ở và công trình công cộng, dựa trên các phần cốt lõi của bộ tiêu chuẩn quốc tế IEC 60364. Quy chuẩn này quy định toàn diện các vấn đề như dây dẫn và thiết bị điện, thiết bị bảo vệ, nối đất, chống sét, chiếu sáng… với cấp điện áp đến 1kV.
Bên cạnh đó, khung kỹ thuật về hệ thống điện trong công trình được hỗ trợ bằng nhiều tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) để áp dụng trong thiết kế, thi công và kiểm tra hệ thống điện. Có thể nói, hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn điện của Việt Nam hiện nay hoàn toàn tương đương với các nước phát triển.
Theo ông Dân, nội dung QCVN 12:2014/BXD rất đầy đủ, đề cập tới tất cả các vấn đề về quản lý, kỹ thuật liên quan đến thiết kế, thi công, vận hành khai thác đối với hệ thống điện của nhà ở và nhà công cộng, đặc biệt các vấn đề liên quan đến phòng chống cháy nổ, môi trường, an toàn sinh mạng, tài sản, vật nuôi…
Các tiêu chuẩn được chuyển dịch từ các tiêu chuẩn của IEC 60364 đáp ứng cơ bản các yêu cầu về thiết kế, thi công, kiểm tra đối với hệ thống điện của công trình dân dụng. Cùng với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, hệ thống tiêu chuẩn IEC cũng thường xuyên được cập nhật.
Tuy nhiên, công nghệ xây dựng và hệ thống điện đã có nhiều thay đổi mạnh mẽ trong những năm gần đây, từ kỹ thuật điện đến nhu cầu công suất, thiết bị tiêu thụ điện; trong khi, QCVN 12:2014/BXD đã được ban hành hơn 10 năm; do đó, hệ thống khung kỹ thuật này cần được rà soát, cập nhật và điều chỉnh, bổ sung từ các yêu cầu kỹ thuật đến các yêu cầu quản lý, khai thác và sử dụng.
Ông Dân cho rằng, lần rà soát này sẽ nhấn mạnh vào các quy định liên quan đến tính hệ thống, các quy định về kỹ thuật điện và tăng cường kiểm tra, hậu kiểm hệ thống điện của công trình. Việc kiểm tra phải được yêu cầu thực hiện thường xuyên trong quá trình thi công, nghiệm thu và quá trình khai thác sử dụng công trình.
Đặc biệt, đưa các quy định về tăng cường công tác hậu kiểm trong quá trình sử dụng nhằm phát hiện, kiểm soát những cải tạo, thay đổi hệ thống điện và tính toán, sử dụng đúng phụ tải trong hệ thống để kịp thời hạn chế các hư hỏng, mất an toàn của hệ thống điện - nguyên nhân chính gây ra nguy cơ cháy nổ.
Cháy nổ do điện không chỉ gây thiệt hại lớn về người và tài sản mà còn để lại hậu quả nặng nề về tâm lý, xã hội. Việc cập nhật và bổ sung hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn về phòng chống cháy nổ liên quan đến hệ thống điện không thể chậm trễ. Đây là một trong những giải pháp căn cơ, bền vững để bảo vệ an toàn cho cộng đồng trong bối cảnh nhu cầu sử dụng điện ngày càng tăng cao.