Tìm thấy chất chống ung thư từ loại gia vị quen thuộc trong bếp của nhiều gia đình

Các nhà khoa học tại Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã phát hiện nhiều hoạt chất trong cây mắc khén có khả năng kháng nấm, kháng khuẩn và tiêu diệt tế bào ung thư. Mắc khén là một loại gia vị phổ biến ở các tỉnh vùng núi và trung du phía Bắc.

Với tên khoa học Zanthoxylum rhetsa (Roxb.) DC., mắc khén thuộc họ Cam (Rutaceae) và còn được biết đến qua nhiều tên gọi khác như vàng me, sẻn hôi, hoàng mộc hôi. Loài cây này phân bố ở Ấn Độ, Myanmar, Lào và Việt Nam. Tại Việt Nam, mắc khén là đặc sản của vùng núi phía Bắc, đặc biệt ở các tỉnh Sơn La, Lai Châu, Điện Biên, Tuyên Quang, Lạng Sơn, Hà Giang, cũng như một số khu vực như Thanh Hóa và Nghệ An.

Người dân tộc vùng Tây Bắc thường dùng quả mắc khén thay hạt tiêu làm gia vị, và lá non của cây cũng được sử dụng trong ẩm thực. Trong y học dân gian, mắc khén được xem là một dược liệu quý. Quả của cây được dùng để chữa đầy hơi, tiêu chảy và thấp khớp, trong khi tinh dầu từ quả có công dụng trị thổ tả. Vỏ thân của cây được dùng để chữa tiêu chảy, sốt rét, thấp khớp và phục hồi trương lực dạ dày.

Tuy nhiên, các nghiên cứu về thành phần hóa học và hoạt tính sinh học của cây mắc khén tại Việt Nam vẫn còn hạn chế. Hiện chỉ có một vài kết quả công bố về thành phần hóa học của tinh dầu quả, và chưa có nghiên cứu sâu về việc ứng dụng các thành phần có hoạt tính cao để làm thuốc chữa bệnh.

Nhằm tìm kiếm những thành phần có hoạt tính sinh học mạnh, có tiềm năng ứng dụng làm thuốc, PGS.TS Nguyễn Thị Hồng Vân cùng nhóm nghiên cứu thuộc Viện Hóa học các Hợp chất thiên nhiên (thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) đã triển khai đề tài nghiên cứu mang tên “Nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt tính sinh học cây mắc khén (Zanthoxylum rhetsa) nhằm định hướng khai thác và sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên thực vật này”.

Kết quả nghiên cứu đã giúp nhóm phân lập, xác định cấu trúc hoá học cũng như đánh giá hoạt tính kháng nấm, kháng khuẩn và khả năng gây độc tế bào ung thư của các hợp chất thứ cấp có trong lá, quả và vỏ thân cành của cây mắc khén. Cụ thể, nhóm đã phân lập và xác định cấu trúc của 15 hợp chất từ vỏ thân, bao gồm một hợp chất mới mang tên Zanthorhetsavietnamese, 8 hợp chất từ lá và 5 hợp chất từ quả. Một số hợp chất cho thấy hoạt tính tiềm năng, đặc biệt là nitidine và hesperidin.

Ngoài ra, nhóm cũng tiến hành nghiên cứu thành phần hoá học và hoạt tính kháng nấm, kháng khuẩn, gây độc tế bào ung thư của các mẫu tinh dầu thu được từ các bộ phận như quả, lá, cành quả, cành lá và vỏ thân cành của cây mắc khén.

Kết quả nghiên cứu đã xác định được các thành phần tiềm năng trong cây mắc khén, bao gồm nitidine, hesperidin và tinh dầu. Các thành phần này có hoạt tính kháng nấm, kháng khuẩn, khả năng gây độc tế bào ung thư, và được phát hiện có hàm lượng cao trong cây.

Nhằm khai thác hiệu quả các thành phần hoạt tính để phát triển thành các sản phẩm thiên nhiên có giá trị chăm sóc sức khoẻ cộng đồng, các nhà khoa học khuyến nghị cần tiếp tục nghiên cứu thêm về các hoạt tính khác như kháng viêm, giảm đau, chống oxy hoá, tăng cường miễn dịch, cũng như đánh giá độc tính cấp và độc tính bán trường diễn của các thành phần này.