Đây là chuyến công tác quan trọng, nhiều ý nghĩa của Thủ tướng Phạm Minh Chính trên cả bình diện đa phương và song phương, trong bối cảnh khá đặc biệt: Việt Nam-Nhật Bản vừa nâng cấp quan hệ lên “Đối tác chiến lược toàn diện vì hòa bình và phồn vinh tại châu Á và trên thế giới” nhân chuyến thăm Nhật Bản của Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng vào tháng 11 vừa qua; đồng thời ASEAN-Nhật Bản cũng chính thức thiết lập quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-Nhật Bản lần thứ 26 tại Indonesia vào tháng 9/2023; cả Việt Nam và ASEAN đều thiết lập quan hệ ngoại giao với Nhật Bản vào năm 1973 – cách đây đúng nửa thế kỷ.
Với khoảng 40 hoạt động trong 4 ngày, chuyến công tác của Thủ tướng và đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam đã đạt những kết quả vừa mang tính chiến lược, dài hạn, vừa rất cụ thể và hiệu quả trên cả 3 khối công việc chính: (i) Tham gia và đóng góp cho thành công của Hội nghị Cấp cao kỷ niệm 50 năm quan hệ ASEAN-Nhật Bản; (ii) các hoạt động song phương để góp phần cụ thể hóa, triển khai quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện vì hòa bình và thịnh vượng tại châu Á và trên thế giới với Nhật Bản; (iii) thúc đẩy quan hệ song phương với các nước tham dự Hội nghị.
Ấn tượng với Học thuyết “từ trái tim đến trái tim” do Thủ tướng Fukuda Takeo đưa ra vào năm 1977 đã đặt nền móng cho sự phát triển mạnh mẽ của quan hệ giữa Nhật Bản với ASEAN, trong đó có quan hệ Việt Nam – Nhật Bản, Thủ tướng đã đề xuất bổ sung khái niệm “từ hành động đến hành động” và “từ cảm xúc đến hiệu quả” cho quan hệ ASEAN-Nhật Bản trong tình hình mới, cũng như quan hệ Việt Nam và Nhật Bản.
Củng cố tình hữu nghị vàng, mở ra những cơ hội vàng trong giai đoạn mới
Hội nghị Cấp cao kỷ niệm 50 năm quan hệ ASEAN-Nhật Bản có ý nghĩa đặc biệt khi diễn ra giữa “thời điểm vàng”, với “tình hữu nghị vàng, những cơ hội vàng” trong giai đoạn mới, như khẩu hiệu của Hội nghị. Hội nghị cũng là dịp để người dân ASEAN và Nhật Bản, cũng như khu vực và thế giới hiểu rõ hơn về giá trị và đóng góp quan trọng của quan hệ ASEAN-Nhật Bản đối với hòa bình, hợp tác và phát triển trong khu vực.
Hội nghị đã thành công tốt đẹp với những kết quả quan trọng. Theo đó, ASEAN và Nhật Bản thống nhất nhận định và cùng đề cao tầm quan trọng và giá trị của quan hệ đối với mỗi bên cũng như khu vực, quan hệ ASEAN-Nhật Bản đang là một trong những mối quan hệ năng động, thực chất và hiệu quả nhất trong quan hệ đối ngoại của ASEAN.
Phát huy những thành quả trong quan hệ hợp tác 50 năm qua, hai bên đạt nhất trí về tầm nhìn và phương hướng lớn thúc đẩy hợp tác toàn diện trên tất cả các lĩnh vực, đồng thời tăng cường phối hợp trên các vấn đề quốc tế và khu vực, chung tay ứng phó với các thách thức khu vực và toàn cầu.
Như chủ đề các cuộc làm việc, trên cơ sở kiểm điểm và định hướng hợp tác ASEAN – Nhật Bản, phân tích tình hình thế giới và khu vực, các nhà lãnh đạo đã xác định ASEAN – Nhật Bản là “Đối tác từ trái tim đến trái tim qua các thế hệ” và “Đối tác đồng sáng tạo kinh tế và xã hội tương lai”.
ASEAN đánh giá cao Nhật Bản công bố lập Quan hệ đối tác đồng kiến tạo tương lai với khoản hỗ trợ 40 tỷ Yên cho các chương trình giao lưu nhân dân trong 10 năm tới, 15 tỷ Yên cho chương trình trao đổi cán bộ nghiên cứu và nghiên cứu quốc tế chung và cam kết sẽ huy động 35 tỷ USD trong vòng 5 năm tới từ các quỹ công - tư cho khu vực để thúc đẩy hợp tác kết nối, hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ, ứng phó với biến đổi khí hậu…
Hai bên cũng đạt nhận thức chung về nhiều vấn đề khu vực và quốc tế cùng quan tâm. Các nhà Lãnh đạo tái khẳng định tầm quan trọng của việc đề cao luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS), nhấn mạnh giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hoà bình, bảo đảm hoà bình, ổn định, an ninh, an toàn, tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông. Nhật Bản khẳng định ủng hộ nỗ lực của ASEAN triển khai đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố DOC và sớm hoàn tất Bộ Quy tắc COC hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế, nhất là UNCLOS 1982.
Kết thúc Hội nghị, các Lãnh đạo ASEAN và Nhật Bản đã nhất trí thông qua “Tuyên bố Tầm nhìn về Quan hệ Hữu nghị và Hợp tác ASEAN-Nhật Bản: Đối tác tin cậy” và “Kế hoạch triển khai Tuyên bố tầm nhìn” làm cơ sở để triển khai quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện ASEAN-Nhật Bản thời gian tới.
Ngay từ đầu, Việt Nam đã ủng hộ đề xuất của Nhật Bản tổ chức Hội nghị này và đã tham gia chủ động, tích cực, đóng góp quan trọng vào thành công chung của Hội nghị, cả trong quá trình chuẩn bị, xây dựng chương trình nghị sự.
Đặc biệt, các phát biểu sâu sắc, toàn diện của Thủ tướng Chính phủ tại Hội nghị, vừa mang tính tổng hợp, đúc kết 50 năm quan hệ, vừa mang tầm chiến lược trong đề xuất định hướng tương lai quan hệ được các nước đánh giá cao.
Thủ tướng đã đề cao ý nghĩa lịch sử của Hội nghị, đánh giá cao tinh thần đoàn kết và hợp tác giữa ASEAN và Nhật Bản, điển hình là trong những thời điểm khó khăn như khủng hoảng tài chính-tiền tệ Châu Á 1997-1998, dịch bệnh COVID-19 hay thảm hoạ, thiên tai ở mỗi khu vực.
Thủ tướng nhấn mạnh quan hệ với Nhật Bản là một trong những mối quan hệ thành công nhất của ASEAN, đồng thời đề nghị trong bối cảnh thế giới và khu vực đang trải qua nhiều “cơn gió ngược” với nhiều thách thức chưa có tiền lệ, hai bên cần tăng cường hợp tác, phấn đấu đưa quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện ASEAN-Nhật Bản trở thành một biểu tượng của đoàn kết và hợp tác quốc tế.
Trên cơ sở tổng kết, đúc rút 3 bài học sâu sắc trong chặng đường 50 năm qua, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đề xuất 3 phương hướng lớn để quan hệ ASEAN-Nhật Bản trở thành hình mẫu, nhân tố tích cực, đóng vai trò quan trọng vào bảo đảm môi trường hòa bình, ổn định, cùng phát triển và cùng thắng ở khu vực.
Thủ tướng đề nghị hai bên tăng cường hơn nữa phối hợp chiến lược, cùng xây dựng cấu trúc khu vực mở, bao trùm, dựa trên luật lệ với ASEAN đóng vai trò trung tâm. Nhật Bản cần tiếp tục có tiếng nói ủng hộ lập trường chung của ASEAN về Biển Đông; tích cực hỗ trợ các nước thuộc tiểu vùng Mekong ứng phó hiệu quả các thách thức an ninh phi truyền thống, sớm khởi động lại cơ chế hợp tác Mekong, ưu tiên thúc đẩy các chương trình, dự án hỗ trợ phát triển bền vững trên tinh thần “không để ai bị bỏ lại phía sau”.
Thủ tướng nhấn mạnh đầu tư cho nhân tố con người - chủ thể, mục tiêu, động lực và nguồn lực cho sự phát triển nói chung và của quan hệ ASEAN-Nhật Bản nói riêng; hoan nghênh các hoạt động trao đổi văn hóa-xã hội, giao lưu nhân dân trong khuôn khổ “đối tác từ trái tim đến trái tim” ASEAN-Nhật Bản. Đồng thời đề nghị cần cụ thể hóa quan hệ “từ trái tim đến trái tim” trở thành quan hệ “từ hành động đến hành động”, và “từ cảm xúc đến hiệu quả” với các dự án, chương trình, kế hoạch hợp tác thiết thực, cụ thể trong khuôn khổ Đối tác chiến lược toàn diện ASEAN - Nhật Bản.
Thủ tướng cũng nhấn mạnh 4 kết nối, trong đó đề nghị hai bên tăng cường kết nối về kinh tế, thương mại, đầu tư - coi đây là trọng tâm và động lực phát triển của quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện ASEAN – Nhật Bản; đẩy mạnh kết nối về cơ sở hạ tầng, nhất là hạ tầng chiến lược; mở rộng kết nối trong các lĩnh vực mới, nhất là đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế tri thức và nông nghiệp thông minh…, đưa các lĩnh vực này trở thành động lực tăng trưởng mới, sức sống mới cho hợp tác ASEAN-Nhật Bản thời gian tới; ưu tiên kết nối thực hiện các mục tiêu về phát triển bền vững, không hy sinh tiến bộ, công bằng xã hội và môi trường để chạy theo tăng trưởng đơn thuần.
Trên tinh thần lấy tin cậy chính trị làm nền tảng, hợp tác kinh tế làm động lực và lấy giao lưu nhân dân làm trung tâm, Thủ tướng bày tỏ tin tưởng con thuyền ASEAN-Nhật Bản sẽ vượt qua mọi thách thức, tiếp tục rẽ sóng vươn xa trong 50 năm tới và xa hơn nữa.
Những đóng góp và kiến nghị cụ thể của Đoàn Việt Nam có thể nói đã “đúng” và “trúng” với nhu cầu của hợp tác ASEAN-Nhật Bản trong giai đoạn phát triển mới, được phản ánh trên nhiều nội dung trong “Tuyên bố Tầm nhìn” và “Kế hoạch triển khai Tuyên bố” được thông qua tại Hội nghị.
Cụ thể hóa khuôn khổ hợp tác mới “chiến lược toàn diện” giữa Việt Nam – Nhật Bản
Về song phương, đây là chuyến công tác Nhật Bản đầu tiên của Lãnh đạo cấp cao Việt Nam chỉ sau 2 tuần kể từ khi hai nước nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược toàn diện vì hòa bình và thịnh vượng tại châu Á và trên thế giới.
Đây cũng là lần thứ 2 trong năm 2023, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính sang Nhật Bản dự hội nghị quốc tế lớn và là cuộc gặp lần thứ 6 giữa hai Thủ tướng kể từ năm 2021; thể hiện quyết tâm cao của Chính phủ Việt Nam trong việc đưa quan hệ song phương phát triển thực chất, hiệu quả, toàn diện theo khuôn khổ quan hệ mới, triển khai các dự án cụ thể, mang lại lợi ích thiết thực cho người dân hai nước.