| Quang cảnh cuộc giao lưu |
Thưa GS Nguyễn Quang Thái, thời gian qua có hiện tượng một số nhà khoa học, chuyên gia phản biện theo kiểu “nói lấy được” nên đôi khi bị ảnh hưởng tới uy tín của hoạt động này. Theo ông, đâu là một phản biện có giá trị? Ông có cho rằng cần thiết phải xây dựng văn hóa phản biện để ‘lời nói có sức nặng ngàn cân' không thưa ông?( Lê Quốc Kiên, 45 tuổi, Hà Nội )
GS.TSKH Nguyễn Quang Thái, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Kinh tế Việt Nam: - Trong quan hệ xã hội, có quan hệ hai chiều giữa người nói và người tiếp nhận ý kiến. Đối với người được phản biện cũng phải có cách thức để lắng nghe, trân trọng ý kiến người đóng góp để cung cấp thông tin cho họ, để họ có ý kiến sát hợp với điều mình cần tư vấn.Điều quan trọng đối với nhà phản biện là phải phân tích thông tin trên tư cách của nhà khoa học trong lĩnh vực mình đang nghiên cứu, từ đó làm cho lời tư vấn có thêm giá trị. Nếu nói văn hoá cũng đúng, đó là văn hoá phản biện nhưng là phản biện hai chiều. Nói cho vừa lòng nhau, nhưng không phải theo kiểu vuốt ve mà phải đặt vị trí người tiếp nhận như của mình để họ thấy có sức thuyết phục. Muốn vậy, nói phải có luận cứ, để "nói phải củ cải cũng nghe". Phải nói đúng, chứ nói một lần rồi thôi, nói lấy được.
Liên hiệp hội Việt Nam chuẩn bị bước sang một nhiệm kỳ mới, để đánh giá về những việc đã đạt được trong nhiệm kỳ qua ông sẽ chọn vấn đề gì?. Về hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội trong nhiệm kỳ qua theo ông có nhiều dấu ấn không? Trong nhiệm kỳ tới hoạt động này sẽ được lưu tâm như thế nào, thưa Tiến sĩ? ( Bùi Thái Hoàng, 36 tuổi, Yên Bái )
GS.TSKH Nguyễn Quang Thái, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Kinh tế Việt Nam |
TS Trần Việt Hùng, Phó Chủ tịch Liên hiệp các hội KH&KT Việt Nam: - Trước hết xin cảm ơn độc giả đã đặt cho tôi một câu hỏi hết sức tổng quát về kết quả hoạt động của nhiệm kỳ VI Liên hiệp các hội KH&KT Việt Nam (LHH Việt Nam) (2010 - 2015).
Trong giai đoạn này, với sự quan tâm của Đảng và Nhà nước cũng như sự cố gắng chung của toàn hệ thống, Liên hiệp hội Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Trước hết, đến 2015 LHH Việt Nam đã hoàn thành hệ thống hai cấp: cấp Trung ương, cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương với 140 hội thành viên, trong đó có 63 LHH địa phương, nghĩa là tổ chức LHH Việt Nam đã có mặt trên tất cả các địa phương cả nước.Về mặt hoạt động, LHH Việt Nam trong giai đoạn 2010 - 2015 đã đổi mới cả về nội dung và phương thức hoạt động, đặc biệt là các hoạt động tư vấn phản biện, giám định xã hội (TVPB&GĐXH), thông tin phổ biến kiến thức và tôn vinh đội ngũ trí thức...Hoạt động TVPB&GĐXH đã trở thành một hoạt động thường xuyên và trở thành kênh thông tin quan trọng cho các cấp ra quyết định và ngày càng nhận được nhiều sự quan tâm và tin cậy của xã hội. Nhiều người cũng cho rằng hoạt động này đã trở thành một "thương hiệu" của LHH Việt Nam.Với ý nghĩa như vậy, trong thời gian qua LHH Việt Nam và các hội thành viên đã tổ chức tư vấn phản biện thành công nhiều chương trình, dự án lớn: tư vấn phản biện dự án "Đường sắt cao tốc Bắc - Nam", 'Đề án quy hoạch Thủ đô đến năm 2030 tầm nhìn 2050"; góp ý đề án "Đánh giá thực trạng lao động việc làm ở các khu vực bị thu hồi đất nông nghiệp và các chính sách hỗ trợ nhóm nông dân mất đất"; phản biện dự án Boxit Tây Nguyên; phối hợp với các hội thành viên đánh giá sự cố thủy điện Sông Tranh 2; tư vấn phản biện Dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành...Những ý kiến tư vấn phản biện của LHH Việt Nam đã được các cơ quan hữu quan của Đảng và Nhà nước trân trọng, nghiên cứu tiếp thu. Một trong những đổi mới nhất của nhiệm kỳ vừa qua về hoạt động tư vấn phản biện là LHH Việt Nam đã hướng hoạt động tư vấn phản biện về các hội thành viên, đặc biệt là LHH các địa phương. Qua hoạt động tư vấn phản biện của các LHH địa phương, mối quan hệ giữa các hội ngành (nơi tập trung nhiều trí thức KHCN) với các LHH địa phương (nơi có nhu cầu tư vấn, phản biện) ngày càng chặt chẽ hơn. Trong thời gian tới, hướng hoạt động TVPB&GĐXH sẽ được duy trì và nâng cao hiệu quả hơn thông qua những hình thức mới như: xây dựng diễn đàn tri thức; mở rộng tổ chức các thành phần tham gia hội thảo đóng góp ý kiến cho các vấn đề cần tư vấn phản biện cũng như đẩy mạnh hoạt động phối hợp với các bộ, ban ngành, các cơ quan của Quốc hội và Mặt trận tổ quốc trong hoạt động này.
TS Trần Việt Hùng, Phó Chủ tịch Liên hiệp các hội KH&KT Việt Nam |
Thưa ông Hoàng Văn Kể, xin ông có thể giới thiệu đôi chút về hoạt động của LHH tại địa phương? Tại Hải Phòng vai trò của LHH đối với bộ máy quản lý nhà nước được nhìn nhận như thế nào, thưa ông?( Thanh Tâm, 40 tuổi, Lạng Sơn )
TS. Hoàng Văn Kể, Chủ tịch LHH Hải Phòng:- Xin chào độc giả Báo Đất Việt, cảm ơn các bạn đã đặt câu hỏi! Trước hết tôi rất hoan nghênh báo đã tổ chức cuộc GLTT này, để hiểu rõ hơn công tác tư vấn phản biện, một chức năng quan trọng, một "thương hiệu đặc sản" của Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật VN. Hi vọng thông qua cuộc GLTT này chúng tôi sẽ làm rõ một phần thuận lợi, khó khăn trong công tác tư vấn phản biện này. Qua đó, chủ động đề xuất và làm tốt hơn, mặt khác đề nghị các cơ quan chức năng, cấp có thẩm quyền tạo điều kiện giúp cho LHH thực hiện được chức năng, nhiệm vụ tư vấn phản biện của mình.
Trước hết, LHH Hải Phòng cũng như LHH trong hệ thống cả nước được Bộ chính trị và Ban bí thư xác định là một tổ chức chính trị -XH của giới trí thức khoa học công nghệ cả nước và hoạt động theo các quy định của pháp luật, theo điều lệ tổ chức và hoạt động của LHH khoa học kỹ thuật VN cũng như ở từng địa phương . Quy định của pháp luật có Nghị định 45 của Chính phủ, có các hướng dẫn của Bộ Nội vụ, có điều lệ của LHH VN và ở các địa phương cũng có điều lệ riêng của mình được cấp có thẩm quyền phê duyệt. Trong điều lệ cũng như quy định LHH cả nước cũng như các địa phương có trên dưới 10 nhiệm vụ chẳng hạn như LHH KH&KT VN, LHH các địa phương có những nhiệm vụ sau:Thứ nhất, tổ chức nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, chuyển giao các tiến bộ khoa học và công nghệ vào sản xuất và đời sống, bảo vệ môi trường.Thứ hai, tham gia các tổ chức hoạt động giáo dục, đào tạo dạy nghề, góp phần xây dựng XH học tập, nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài.Thứ ba, tham gia các hoạt động phát triển cộng đồng, xóa đói giảm nghèo, chăm sóc sức khỏe nhân dân.Thứ tư, thực hiện công tác vận động trí thức khoa học và công nghệ.Thứ năm, phát huy truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc, ý thức trách nhiệm công dân, tinh thần hợp tác, tính cộng đồng, trung thực và đạo đức nghề nghiệp.Thứ 6, tuyên truyền phổ biến rộng rãi đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước.Thứ 7, vận động trí thức khoa học công nghệ của người VN ở nước ngoài, tham gia vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc.Thứ 8, tạo điều kiện nâng cao trình độ nghề nghiệp, góp phần cải thiện đời sống tinh thần, vật chất của những người làm công tác khoa học - công nghệ.Thứ 9, thực hiện vai trò của thành viên Ủy ban MTTQ VN tại địa phươngThứ 10, phối hợp với các tổ chức thành viên khác của Mặt trận, triển khai các hoạt động nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp và xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Thứ 11, phản ánh nguyện vọng và ý kiến đóng góp của đội ngũ trí thức khoa học công nghệ với Đảng, nhà nước, Ủy ban mặt trận VN...Và với việc quy định của Đảng, Nhà nước đối với tổ chức LH các Hội KH&KT trong cả nước như vậy và cũng với chức năng nhiệm vụ được giao, ở Hải Phòng cũng như các tỉnh, thành phố khác, nhận thức về vai trò, vị trí chức năng nhiệm vụ của LHH rất rõ là một tổ chức của giới trí thức KH&CN. Nếu biết phát huy được trí tuệ, đoàn kết, huy động được sự đóng góp của đội ngũ KH&CN địa phương sẽ giúp cho cấp ủy chính quyền địa phương quyết định được nhiều vấn đề. Hải Phòng cũng vậy, có lẽ kể cả cấp ủy chính quyền cũng đánh giá đúng mức về vai trò, vị trí của tổ chức LHH.Không chỉ nhìn nhận các LHH Hải Phòng là một tổ chức đặc thù nhưng còn cao hơn là tổ chức chính trị xã hội của giới trí thức khoa học, công nghệ địa phương. Cho nên, đã thường xuyên tạo điều kiện giao nhiệm vụ cho LHH thực hiện chức năng nhiệm vụ của mình, trong đó có công tác tư vấn phản biện và giám định xã hội.
Hoạt động tư vấn phản biện đã và đang trở thành một kênh thông tin quan trọng cho các cấp ra quyết định, và ngày càng được nhắc đến nhiều hơn với sự tin cậy của xã hội. Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng, hoạt động này vẫn chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu và phát huy được đúng chức năng và vai trò của nó? Ông có ý kiến gì về nhận xét này?( Võ Tuấn Đạt, 30 tuổi, Thái Bình )
TS Trần Việt Hùng: - Trước hết tôi xin cảm ơn bạn đã gửi câu hỏi với nhận xét rất thú vị và tôi cũng nhất trí với nhận xét này. Tôi cho rằng, nếu chỉ riêng LHH Việt Nam tiến hành tư vấn, phản biện và giám định xã hội thì dù cố gắng đến đâu cũng không thể đáp ứng được hết yêu cầu mà cuộc sống đặt ra. Thực chất quyền tư vấn phản biện của mỗi công dân đã được ghi trong Hiến pháp 2013 tại điều 28: "công dân có quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước". Vì vậy, nếu tất cả các công dân, các tổ chức xã hội đều quan tâm tới hoạt động tư vấn phản biện, giám định xã hội thì đất nước ta sẽ có nhiều điều kiện phát triển nhanh và bền vững.Ví dụ sự kiện gần đây nhất là đề nghị xem xét lại điều 60 Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 là do các công nhân của một số doanh nghiệp nêu ra chứ không phải của LHH Việt Nam, nhưng Chính phủ và Quốc hội rất nghiêm túc xem xét vấn đề này.
TS. Hoàng Văn Kể, Chủ tịch LHH Hải Phòng |
Xin ông cho biết vai trò của Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam trong thời gian qua được phát huy như thế nào đối với hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội chung? Hoạt động tư vấn, phản biện của Tổng hội những năm qua như thế nào? Kết quả nổi bật là gì?( Trần Ngọc Mai, 29 tuổi, Hà Nội )
GS.TSKH Nguyễn Quang Thái: - Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam có hàng nghìn hội viên nằm trong các chi hội, các trường đại học, viện nghiên cứu, các cơ quan TƯ và địa phương. Công tác tư vấn, giám định, phản biện xã hội rất đa dạng, được các cơ sở của hội tiến hành ngày càng có hiệu quả thiết thực. Và nhìn chung, việc tư vấn này được tiếp nhận tốt.Một đơn vị tiêu biểu là Hội Khoa học Kinh tế Sơn La có quan hệ chặt chẽ với các cơ quan địa phương để nhận nhiệm vụ tư vấn, giám định, phản biện xã hội các vấn đề thiết thực đối với sự phát triển của Sơn La. Hội đã cử các cán bộ có kinh nghiệm đi sát thực tế ở cơ sở, xã bản để đưa ra những kiến nghị thiết thực nhất.Những ý kiến phản biện này được lãnh đạo tỉnh trân trọng tiếp nhận và tiếp tục trao đổi để làm cho những kiến nghị đó thêm hiệu quả.Các chi hội ở các trường đại học, viện nghiên cứu, địa phương khác đều có đóng góp thiết thực theo đơn đặt hàng của lãnh đạo các cấp. Trong một số trường hợp, các nhà kinh tế cũng chủ động đề xuất một số vấn đề xã hội đang bức xúc để tư vấn với lãnh đạo các cấp.Đối với TƯ Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam, 5 năm gần đây, Hội đã tập hợp các nhà kinh tế và các nhà nghiên cứu khác để cùng phản biện những đề tài lớn như: phát triển các khu kinh tế ven biển theo đơn đặt hàng của Bộ KH&ĐT; chủ trương cơ cấu lại nền kinh tế, nhất là các vấn đề về đầu tư công và cải cách DNNN. Gần đây, các ý kiến tư vấn ngày càng đi sâu vào các vấn đề mang tính phản biện ở độ phức tạp cao hơn, trực tiếp góp ý kiến với lãnh đạo các cấp về tái cơ cấu thu chi ngân sách, kiểm soát nợ công, thực hiện ổn định kinh tế vĩ mô v.v... đến các nội dung liên quan trực tiếp đến văn kiện từ địa phương đến TƯ chuẩn bị Đại hội Đảng lần thứ 12 . Các nhà kinh tế không chỉ đề xuất những chính sách về kinh tế mà còn đề xuất những điều kiện cần thiết ngoài kinh tế để việc đổi mới kinh tế thành công trong điều kiện hội nhập quốc tế "thế hệ mới".Điều đặc biệt là Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam được thành lập từ 1974 nhưng không nhận kinh phí hàng năm từ ngân sách Nhà nước. Chỉ những nhiệm vụ tư vấn phản biện được giao và được tiếp nhận tốt thì mới nhận được số tiền tài trợ tương ứng, điều đó đòi hỏi trách nhiệm của người tư vấn cao hơn để những sản phẩm khoa học của mình được xã hội thừa nhận và trả chi phí ngày càng thoả đáng.
Xin hỏi TS Trần Việt Hùng, tư vấn, phản biện được xem là 'thương hiệu' của các nhà khoa học VUSTA, vậy xin ông cho biết các ông đã làm gì để thương hiệu này được nhân rộng và mãi có 'lửa'?( Đào Phương Uyên, 26 tuổi, Hà Nội )
TS Trần Việt Hùng: - Để cho hoạt động tư vấn phản biện và định xã hội của Liên hiệp hội Việt Nam được duy trì và nhân rộng và mãi có 'lửa' như bạn đề cập cũng là mong muốn của chúng tôi.
Qua hoạt động thực tế chúng tôi thấy rằng muốn đạt được những yêu cầu trên phải đảm bảo cho hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội đặt được các yêu cầu sau:
Thứ nhất chủ đề và đối tượng tư vấn, phản biện phải là những chủ đề 'nóng' đang được xã hội quan tâm.
Thứ hai là hoạt động tư vấn, phản biện phải được tổ chức, thực hiện đúng thời điểm.
Thứ ba là phải tập hợp được đội ngũ chuyên gia tốt, hiểu sâu về những vấn đề cần tư vấn, phản biện.
Thứ tư là những ý kiến đóng góp mang tính xây dựng, thiện chí đối với đối tượng được đóng góp ý kiến.
Thứ năm là phải có đủ thông tin để tổng hợp và phân tích trước khi tiến hành tư vấn, phản biện một vấn đề nào đó.
Chiếu theo 5 yếu tố trên thì Liên hiệp hội Việt Nam trong thời gian tới phải tăng cường nâng cao năng lực và tính chuyên nghiệp trong hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội, đặc biệt là năng lực tư vấn, phản biện của các LHH địa phương.
Vừa qua LHH Việt Nam đã hỗ trợ các LHH địa phương trong hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội bằng cách giới thiệu các chuyên gia đầu ngành thuộc các hội ngành toàn quốc. Ngoài ra, để có đầy đủ thông tin LHH Việt Nam cũng đã tiến hành phối hợp cùng với các bộ, ngành, các cơ quan của Quốc hội trong hoạt động tư vấn, phản biện.
Thưa GS Nguyễn Quang Thái, thời gian qua Hội Khoa học Kinh tế cũng như các hội thành viên có được kinh phí cho hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội không? Hội có tổ chức phản biện riêng hay chỉ tham gia khi có lời mời của Liên hiệp hội Việt Nam?( Trần Văn Phiên, 48 tuổi, TP.HCM )
GS.TSKH Nguyễn Quang Thái: - Như đã nói ở trên, Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam làm theo đơn đặt hàng trực tiếp hoặc chủ động đề xuất các vấn đề rồi sau đó được trả thù lao tương xứng với kết quả. Hoạt động của Hội không dựa vào nguồn kinh phí hàng năm của ngân sách nhà nước như một "Hộ kế hoạch thường xuyên của ngân sách nhà nước".
Hội có những trung tâm nghiên cứu tư vấn để hỗ trợ lãnh đạo các ngành, địa phương khi xây dựng các chính sách hoặc chuẩn bị các quy hoạch phát triển dài hạn.
Đôi khi Hội cũng nhận những nhiệm vụ đột xuất do Hội chủ động đề xuất, như chủ trì tổ chức các hội thảo giữa các nhà kinh tế các nước Đông Nam Á (trong các năm 2002, 2008 và năm nay khi chuẩn bị cho Cộng đồng kinh tế ASEAN thành lập). Để tổ chức các hội nghị này, Hội đã huy động mọi nguồn lực của xã hội trong đó có một phần được hỗ trợ từ ngân sách nhà nước.
Hải Phòng là địa phương có nền kinh tế phát triển sôi động, có nhiều dự án lớn, vậy hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội được triển khai như thế nào đối với các vấn đề lớn đó, thưa ông?( Hoàng Hải, 35 tuổi, Hải Phòng )
TS. Hoàng Văn Kể:- Tôi là một công dân, một trí thức khoa học công nghệ của Hải Phòng nên rất vui và phấn khởi khi độc giả quan tâm tới sự phát triển của thành phố. Với vị trí địa chính trị rất quan trọng của thành phố Hải Phòng, có rất nhiều tiềm năng lợi thế cho sự phát triển. Hải Phòng cũng là thành phố được hình thành từ rất sớm ở VN và cũng đã sớm trở thành một trung tâm công nghiệp, dịch vụ và thương mại của khu vực và cả nước. Đặc biệt, gần đây trước yêu cầu phát triển chung của cả vùng và cả nước, Bộ chính trị trung ương Đảng đã ban hành Nghị quyết số 32 từ năm 2003 và sau 10 năm Bộ chính trị đã cho tổng kết đánh giá tình hình thực hiện, tiếp tục ban hành Kết luận số 72 về việc phát triển thành phố Hải Phòng trong thời kì CNH-HĐH, hội nhập quốc tế.
Trong đó xác định Hải Phòng phải tiếp tục là trung tâm dịch vụ công nghiệp và thương mại của cả nước, là địa phương trong vùng động lực phát triển, tạo sức lan tỏa cho cả khu vực. Chính vì vậy, Chính phủ và các Bộ ngành trung ương đã quyết định và hỗ trợ giúp đỡ cho Hải Phòng triển khai thực hiện những chương trình, dự án rất lớn, không chỉ có ý nghĩa thúc đẩy sự phát triển nhanh và bền vững của thành phố mà còn cho cả nước.
Cụ thể là đường ô tô cao tốc Hà Nội - Hải Phòng, theo thông báo trong tháng 5 này sẽ được nghiệm thu đưa vào hoạt động; Cảng cửa ngõ nước sâu quốc tế tại Lạch Huyện ( Cát Hải), cầu Tân Vũ, cầu Bạch Đằng, cải tạo và nâng cấp sân bay quốc tế Cát Bi ( Hải Phòng) và một số công trình hạ tầng kinh tế - XH, giao thông đô thị, một số các cụm CN, khu kinh tế và các công trình dự án quan trọng khác.
Với tính chất quan trọng của các công trình như vậy đòi hỏi trước khi quyết định về chủ trương, phê duyệt thì phải xem xét rất kỹ về nhiều mặt, kinh tế, kỹ thuật, môi trường, về tác động tới cộng đồng...rất cần có sự tham gia tư vấn phản biện, giám định XH của không chỉ các tổ chức KHKT chuyên ngành, các chuyên gia , các nhà khoa học và thậm chí của cả người dân.
Với chức năng nhiệm vụ của mình, LH KH&KT Hải Phòng ở những mức độ khác nhau, đã tham gia công tác tư vấn phản biện các công trình dự án lớn này.
Xin hỏi ông Trần Việt Hùng, Liên hiệp Các hội khoa học kỹ thuật có chức năng phản biện giám định xã hội và Ủy ban Mặt trận tổ quốc cũng có chức năng này, vậy có bị chồng chéo nhau không? Làm thế nào để hai bên có thể tận dụng được kết quả của nhau cũng nhau phối hợp để cùng triển khai để hoạt động có hiệu quả hơn?( Hoàng Văn Min, 50 tuổi, Bình Định )
TS Trần Việt Hùng: - Câu hỏi của bạn có một điểm chưa chính xác vì LHH Việt Nam có chức năng tư vấn, phản biện và giám định xã hội, còn Mặt trận TQ Việt Nam có chức năng giám sát xã hội. Giám định là công việc kiểm tra, đánh giá đối tượng được giám định. Kết quả giám định thường được so sánh với các yêu cầu và tiêu chuẩn đã đề ra đối với đối tượng giám định. Còn giám sát là việc theo dõi và kiểm tra một quá trình nào đó. Vì vậy, giám định thường được tiến hành tại một thời điểm cụ thể, một đối tượng cụ thể. Ví dụ như giám định sự cố cầu Cần Thơ, chất lượng đập Sông Tranh 2; Còn giám sát là hoạt động mang tính chất liên tục trong suốt quá trình xảy ra sự việc. Ví dụ giám sát thi công trong xây dựng, hay như giám sát hành trình trong giao thông vận tải hay giám sát việc thi hành pháp luật...Nói như vậy để thấy rằng hai hoạt động này không chồng chéo mà còn hỗ trợ cho nhau.Trong xây dựng công trình cũng đòi hỏi phải có cả lực lượng giám định kỹ thuật và giám sát kỹ thuật. Liên hiệp hội Việt Nam là tổ chức tập hợp đội ngũ khoa học và công nghệ của cả nước, vì vậy được Nhà nước giao cho nhiệm vụ giám định xã hội là phù hợp. Ngoài ra với tư cách là thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, LHH Việt Nam cũng đang tham gia tích cực vào các chương trình giám sát xã hội do Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì như giám sát việc triển khai thực hiện Luật KH và Công nghệ, giám sát hoạt động y tế tư nhân...
Xin hỏi GS Nguyễn Quang Thái, trong quá trình thực hiện công việc tư vấn phản biện không tránh khỏi việc "khó nghe" đối với một số người. Thậm chí, công việc này không phải lúc nào cũng được hoan nghênh. Là một người có nhiều kinh nghiệm trong hoạt động này, xin hỏi đã bao giờ ông cảm thấy "ngại" khi thực hiện công việc này? Trong thực tế công việc của mình liên quan nhiều đến vấn đề kinh tế - sẽ có tác động đến việc điều hành của Chính phủ vậy có khi nào ông ‘né’ vấn đề đáng ra cần phải nói?( Nguyễn Khắc, 36 tuổi, Khánh Hoà )
GS.TSKH Nguyễn Quang Thái: - Các hội viên của Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam thường xuyên tư vấn cho lãnh đạo các cấp, kể cả cấp cao như Quốc hội, Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ, các cơ quan của TƯ Đảng, Mặt trận Tổ quốc... Tất nhiên, các vấn đề tư vấn là các vấn đề không đơn giản, thậm chí có thể "đụng chạm" đến người này, cơ quan nọ nhưng chúng tôi không né tránh. Vì sao vậy? Vấn đề là không phải cứ nói to thì sẽ có chân lý mà phải nói đúng và phương pháp tư vấn cũng phải lựa chọn thích hợp. Với các vấn đề bình thường hơn, chúng tôi có thể nói một cách tương đối công khai, phát biểu rộng rãi trên công luận. Nhưng đối với các vấn đề đang còn thảo luận trong phạm vi hẹp thì những ý kiến tư vấn đúng về nội dung và về phương pháp cũng sẽ làm cho tác dụng của các ý kiến phản biện thêm giá trị.Trong cuộc họp giữa Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam với Thủ tướng Chính phủ, bản thân Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng và các lãnh đạo đánh giá ý kiến phản biện của Hội là đúng đắn, thiết thực và được tiến hành thường xuyên.
Để tham gia phản biện các chương trình, dự án lớn của địa phương, các ông thường chủ động hay đợi các cơ quan có ý kiến mới lên tiếng? Các ông huy động lực lượng trí thức trong tỉnh để tham gia vào việc tư vấn, phản biện như thế nào?( Minh Hòa, 55 tuổi, Khánh Hòa )
TS. Hoàng Văn Kể:- Để tham gia tư vấn, phản biện các chương trình, đề án, dự án lớn có tác động nhiều mặt tới phát triển KT-XH của địa phương thì LHH Hải Phòng thường thực hiện bằng các phương thức sau: Một là, tùy vào mức độ quan trọng ảnh hưởng của chương trình, dự án, đề án đó, UBND thành phố hoặc là các ngành chủ trì xây dựng, triển khai thực hiện các chương trình đề án, dự án, sẽ đề nghị xin ý kiến tham gia góp ý của LHH.Hai là, LHH chủ động nêu vấn đề, đề xuất tham gia ý kiến vào các vấn đề cụ thể, khi có sự đồng ý của các cơ quan đơn vị thì LHH huy động trí thức là các chuyên gia, các nhà khoa học trong và ngoài địa phương sẽ cùng tham gia.Ba là, thông qua các trí thức khoa học công nghệ đang sinh hoạt ở các tổ chức hội thành viên chuyên ngành kinh tế, kỹ thuật trực thuộc LHH hiện đang công tác tại các cơ quan ngành, đơn vị được tham gia ý kiến tại các diễn đàn, các cuộc họp lấy ý kiến về vấn đề đó do các cơ quan được giao nhiệm vụ xây dựng, triển khai thực hiện các đề án, dự án tổ chức.Theo tôi trong 3 hình thức này, hình thức đang được triển khai thuận lợi, thường xuyên và có hiệu quả là hình thức UBND, các ngành chức năng chủ động yêu cầu, giao nhiệm vụ, đặt hàng cho LHH. Sau khi được yêu cầu giao nhiệm vụ, đặt hàng, LHH sẽ mời các tổ chức, cá nhân các nhà khoa học chuyên sâu về lĩnh vực đó, nghiên cứu, tham gia ý kiến, thông qua gửi tài liệu trước, tổ chức các buổi tọa đảm, hội thảo, để lấy ý kiến tổng hợp thành văn bản gửi tới các cơ quan đã giao nhiệm vụ, đặt hàng. Tiếp đó, là hình thức LHH khi phát hiện vấn đề chủ động đề xuất bằng văn bản tới UBND, các ngành, chức năng tham gia tư vấn phản biện. Sau khi đề xuất được nhất trí, tổ chức công tác tư vấn phản biện như là hình thức ở trên.
Thưa ông Trần Việt Hùng, cơ chế chi trả kinh phí cho nhà chuyên môn phản biện hiện nay liệu có quá thấp không? Và có khuyến khích để làm công tác phản biện tốt hơn không? Các ông gặp khó khăn gì trong việc phải cân đối nguồn kinh phí này?( Đỗ Tuấn Minh, 60 tuổi, Bắc Kạn )
TS Trần Việt Hùng: - Rất cảm ơn bạn đã quan tâm đến vấn đề này. Trong những năm qua, do hiệu quả của hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của LHH Việt Nam cho nên Chính phủ cũng rất quan tâm tạo cơ chế tài chính phù hợp để có thể phát triển và nhân rộng hoạt động này.Cho đến nay đây là lĩnh vực mà Chính phủ đã ban hành cả Quyết định, quy định về hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội cũng như Thông tư hướng dẫn cơ chế tài chính cho hoạt động này của LHH Việt Nam. Theo Thông tư 11/2015/TTBTC do Bộ Tài chính ban hành ngày 29/1/2015 thì những quy định về cơ chế tài chính cho hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của LHH Việt Nam cũng tương tự như đối với hoạt động nghiên cứu khoa học. Vì vậy việc chi trả kinh phí đã được cải thiện nhiều so với trước đây. Tuy nhiên, đây không phải là điều các nhà khoa học quan tâm nhất. Điều quan tâm nhất là những ý kiến đóng góp tâm huyết của họ có được lắng nghe và tiếp thu không. Điều này đòi hỏi một mặt phía cơ quan, tổ chức được phản biện phải thấy được đây là một nhu cầu cần thiết, bổ ích cho chương trình, dự án mà họ sẽ triển khai; mặt khác phía LHH Việt Nam phải nâng cao chất lượng hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội sao cho khoa học hơn, thực tiễn hơn, xây dựng hơn.
Thưa GS Nguyễn Quang Thái, vẫn có nhiều ý kiến cho rằng hoạt động tư vấn phản biện và giám định xã hội đôi khi vẫn chưa khai thác hết trí tuệ của đội ngũ trí thức. Theo ông có điều đó là do chúng ta chưa có cơ chế phù hợp hay việc tiếp nhận các ý kiến phản biện chưa thực sự khiến các nhà khoa học cảm thấy phải ‘lăn xả’ vào hoạt động này để làm lợi cho đất nước?( Nguyễn Thái Hà, 33 tuổi, Đà Nẵng )
GS.TSKH Nguyễn Quang Thái: - Hiệu quả của công tác tư vấn, giám định và phản biện xã hội hiện nay chưa cao, nguyên nhân do cả cơ chế huy động các nhà khoa học chưa hay và bản thân các nhà khoa học cũng có lúc chưa thật chủ động. Ví dụ, để tiếp nhận dươc kinh phí hỗ trợ từ nguồn ngân sách, các thủ tục tương đối phức tạp, đến khi hoàn thành công trình, dự án thì việc thanh quyết toán vẫn theo các quy định tài chính khá phức tạp với các nhà khoa học. Gần đây, Thông tư 11 xử lý các vấn đề tài chính cho các dự án tư vấn, giám định, phản biện của Liên hiệp hội đã có một số cải tiến nhưng còn rất nhiều vấn đề phải cải thiện để nhà khoa học có thể tập trung nhiều hơn vào nội dung các vấn đề khoa học. Còn việc cấp phát kinh phí có thể dùng nhiều hình thức đa dạng hơn, kể cả khoán gọn theo từng nhiệm vụ dự án hoặc từng công đoạn của các nhiệm vụ dự án. Trong điều kiện đó, các nhà khoa học cũng phải nỗ lực hoạt động uyển chuyển hơn, thích nghi tốt hơn với quá trình chuyển đổi chưa như ý muốn. Từ thực tiễn của công việc, các nhà khoa học cần chủ động đề xuất những biện pháp cải cách về cơ chế tài chính để hiệu quả hơn.
Hoạt động phản biện hiện nay vẫn khiến nhiều tổ chức, cơ quan tỏ ra e dè. Cũng giống như chống tham nhũng, người chống dễ bị phiền toái. Vậy xin hỏi thẳng các nhà khoa học của VUSTA có bị gây khó khăn từ các chủ đầu tư sau khi đưa ra các ý kiến trái chiều?( Trần Thu Trang, 29 tuổi, Lào Cai )
TS Trần Việt Hùng: - Cảm ơn bạn đã đưa ra câu hỏi này. Trước đây đúng là hoạt động tư vấn, phản biện của LHH Việt Nam khiến nhiều tổ chức, cơ quan tỏ ra e dè, nhiều khi phản ứng lại với những ý kiến của nhà khoa học. Nhưng theo thời gian chúng tôi thấy rằng những phản ứng này ngày càng giảm.Điều này chứng tỏ rằng hoạt động tư vấn, phản biện ngày càng có hiệu quả và được coi là một kênh thông tin quan trọng không chỉ cho xã hội mà cả những cơ quan trực tiếp được đóng góp ý kiến để hoàn thiện, sửa đổi những phần chưa hợp lý trong các chủ trương, chính sách hoặc các đề án, dự án của mình. Mới đây Chính phủ đã ban hành Quyết định 14/2014/QĐ-TTg về hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của LHH Việt Nam trong đó có quy định rõ những dự án, đề án nào phải có ý kiến đóng góp của LHH Việt Nam và các hội thành viên trước khi trình các cơ quan chức năng phê duyệt. Vì vậy, hoạt động tư vấn phản biện không gặp nhiều khó khăn từ các chủ đầu tư sau khi các nhà khoa học đưa ra ý kiến phản biện trái chiều nhưng phản ứng tiêu cực thì vẫn có. Đặc biệt khâu cung cấp thông tin còn gặp rất nhiều khó khăn. Mặc dù vậy chúng tôi tin rằng sự e dè này sẽ ngày càng giảm đi khi các ý kiến đóng góp của các nhà khoa học ngày càng mang lại lợi ích thực sự không chỉ cho xã hội mà cho chính các đơn vị được đóng góp ý kiến.
Với các vấn đề lớn, lực lượng trí thức địa phương có đáp ứng đủ hay LHH Hải Phòng phải mời các chuyên gia trên Trung ương về hỗ trợ, thưa ông?( Thanh Hòa, 40 tuổi, Hà Nội )
TS. Hoàng Văn Kể: - Câu hỏi này của độc giả chứng tỏ rằng bạn đọc không chỉ quan tâm đến Hải Phòng mà còn am hiểu về trí thức của KH&CN Hải Phòng. Đây cũng chính là điều mà hiện nay chúng tôi vẫn đang rất trăn trở. Có thể nói, Hải Phòng là một thành phố có lực lượng trí thức KH&CN đông đảo, dồi dào, đứng thứ 3 cả nước với khoảng trên 13 vạn người có trình độ Cao đẳng, ĐH trở lên, có nhiều Tiến sĩ, Thạc sĩ, PGS, GS công tác ở hầu hết các lĩnh vực, chuyên ngành, KH&CN. Tuy nhiên, theo đánh giá của các ngành chức năng, thành phố thì số lượng trí thức khoa học, công nghệ của Hải Phòng tuy rất đông nhưng về mặt trình độ, chuyên ngành cũng chưa phải là cao lắm, thiếu nhiều chuyên gia đầu ngành ở nhiều lĩnh vực khoa học chuyên sâu, đặc biệt là lĩnh vực khoa học công nghệ mới. Vì vậy, đối với các chương trình dự án, đề án lớn đòi hỏi yêu cầu các tiêu chí về kinh tế, kỹ thuật, về tác động tới cộng đồng và XH rất lớn thì nếu chỉ huy động lực lượng trí thức KH&CN ngay địa bàn thành phố thì không đủ điều kiện và chất lượng tư vấn phản biện sẽ bị hạn chế. Cho nên, trong nhiều dự án KT-XH thì các cơ quan chủ trì và cơ quan quyết định chủ trương, phê duyệt và thường phải huy động, mời các chuyên gia, các tổ chức, các nhà khoa học trong cả nước và thậm chí nước ngoài tham gia. Chẳng hạn như các dự án lớn mà tôi nêu ở trên thường là trước khi quyết định về chủ trương, UBND TP, các ngành chức năng đều phải mời các chuyên gia, các nhà khoa học, không chỉ trên địa bàn thành phố mà ở cả trong nước cũng như nước ngoài là tham gia ý kiến.
Đối với các nhiệm vụ tư vấn phản biện của LHH mà chúng tôi được giao thì khi xem xét tính chất tầm quan trọng của vấn đề đó, sau khi rà soát danh sách các chuyên gia, các nhà khoa học ở địa phương mà thấy cần mời thêm các chuyên gia, các nhà khoa học trong lĩnh vực chuyên sâu đó ở Trung ương hoặc các địa phương khác thì chúng tôi sẽ mời tham gia. Thực tế nhiều Hội thảo để tham gia ý kiến và các vấn đề, các dự án lớn thời gian vừa qua, LHH chúng tôi đã tổ chức như vậy.
Việc mời các chuyên gia, các nhà khoa học vào các lĩnh vực chuyên sâu tham gia vào công tác tham gia tư vấn, phản biện XH do LHH tổ chức không chỉ là sự tranh thủ những ý kiến đóng góp chuyên sâu, khoa học, khách quan, chất lượng vào các vấn đề đó mà còn tranh thủ những kiến thức, kinh nghiệm của các chuyên gia, các nhà khoa học để lực lượng trí thức khoa học công nghệ của Hải Phòng có dịp giao lưu, học hỏi, để làm tốt công tác tư vấn phản biện.
Ông có nghĩ rằng đôi khi nhà khoa học phải biết quên mình để nghĩ đến cái chung, khi đó mới có những ý kiến ‘nói thật, mất lòng’ hay không? Theo ông làm thế nào để hoạt động tư vấn và phản biện xã hội được chủ động hơn?( Phạm Thuỳ Minh, 40 tuổi, Nam Định )
GS.TSKH Nguyễn Quang Thái: - Lúc nào nhà khoa học đóng góp ý kiến cũng phải thành tâm và phát huy tối đa nghiệp vụ tinh thông của mình để xử lý các vấn đề đang được đặt ra. Chính vì vậy, các nhà lãnh đạo cũng đang "quen" dần với ý kiến tư vấn, phản biện trái chiều của xã hội nói chung, trong đó có ý kiến của các nhà khoa học.
Tôi muốn nói thêm là, trong một nền kinh tế thị trường có rất nhiều hiện tượng xảy ra không như mong muốn, do đó vai trò quản lý của Nhà nước rất quan trọng. Tuy nhiên, nếu chỉ dựa vào sự xử lý của Nhà nước đối với thị trường thì không đủ vì chính người dân, trong đó có nhà khoa học phải là người làm chủ thực sự của toàn bộ quá trình phát triển.
Do đó, người dân, trong đó có nhà khoa học phải được tham gia từ đầu mọi quá trình phát triển. Như người ta nói: Dân biết, dân làm, dân kiểm tra, dân thụ hưởng, hay nói gọn hơn là phát huy tối đa vai trò của xã hội công dân.
Như vậy, nhà khoa học cùng với người dân sẽ có thể cất lên tiếng nói chân thành và đa dạng của mình trong một xã hội dân chủ.
Theo ông để các hội chuyên ngành hoạt động hiệu quả, Liên hiệp hội Việt Nam cần có những tác động như thế nào? Cần phải thay đổi gì trong thời gian tới?( Nguyễn Ngọc Anh, 35 tuổi, Hà Nội )
TS Trần Việt Hùng: - Câu hỏi này của bạn là một vấn đề lớn được lãnh đạo LHH Việt Nam quan tâm. Hiện nay LHH Việt Nam có 70 hội chuyên ngành. Có thể nói đây là vốn quý tập trung trí tuệ của LHH Việt Nam. Tuy nhiên nhiều hội chuyên ngành đang phải hoạt động trong điều kiện ba không (không trụ sở, không biên chế, không tài chính). Điều này gây khó khăn cho hoạt động của hội rất nhiều. Để hỗ trợ phần nào cho hoạt động của các hội chuyên ngành LHH Việt Nam đã có chủ trương tạo cơ chế cho các LHH địa phương, hỗ trợ kinh phí cho các hội chuyên ngành thông qua các hoạt động nghiên cứu khoa học; tư vấn, phản biện và giám định xã hội và thông tin phổ biến kiến thức... Những sự hỗ trợ này cùng với những hoạt động tôn vinh các trí thức KHCN có nhiều đóng góp cho hoạt động của LHH Việt Nam cũng như cho sự phát triển của KHCN nước nhà đã có tác động tích cực đến hoạt động của các hội ngành Trung ương. Mặc dù vậy, chúng tôi nghĩ rằng về phía các hội chuyên ngành cũng cần năng động, sáng tạo hơn nữa trong tổ chức hoạt động của mình. Nhiều hội chuyên ngành hiện nay cũng rất mạnh cả về tài chính lẫn các hoạt động chuyên môn trong nước và hợp tác quốc tế. Chúng tôi cho rằng trong thời gian tới LHH Việt Nam vẫn coi đây là một vấn đề lớn cần tiếp tục nghiên cứu để có thể phát huy hết tiềm năng, trí tuệ của đội ngũ khoa học tại các hội ngành Trung ương.
Thời gian qua những ý kiến phản biện của chuyên gia, các nhà khoa học cũng khá mạnh mẽ, cả trên diễn đàn chính thức cũng như thông qua các phương tiện truyền thông. Theo cảm nhận của cá nhân ông, các ý kiến đó được tiếp thu tới mức nào hay lại rơi vào hư không? Ông có thể nêu ví dụ cụ thể?( Bùi Minh Trí, 42 tuổi, Bình Dương )
GS.TSKH Nguyễn Quang Thái: - Như đã nói, phản biện là quan hệ hai chiều, nếu ý kiến tư vấn đúng và chân thành thì dù ban đầu sự tiếp thu có thể trục trặc nhưng cuối cùng sẽ được tiếp nhận và phát huy hiệu quả trong thực tế.Đối với nhà khoa học, phải không ngừng nâng cao chất lượng công tác tư vấn, giám định, phản biện xã hội của mình để tạo cơ sở cho những người tiếp nhận thuận lợi hơn. Mặt khác, những người tiếp nhận cũng cần đặt vị trí của mình vào vị trí của người dân và nhà khoa học để thấy những bức xúc và kiến giải của người dân để tìm ra các giải pháp thiết thực, xử lý các vấn đề ách tắc đang được đặt ra.Nếu nói về những điều cần cải tiến, tôi cho rằng, không chỉ cần có cơ chế tạo thuận lợi cho các nhà hoa học tư vấn, giám định, phản biện xã hội mà khi tiếp nhận được các ý kiến của nhà khoa học, các cơ quan lãnh đạo các cấp cũng cần có những phản hồi nhất định về sự tiếp thu và cùng nhau trao đổi để tiếp tục hoàn thiện các giải pháp cho có lợi nhất với đất nước trong quá trình phát triển. Đó chính là vấn đề văn hoá của công tác tư vấn nói chung.
Theo nhìn nhận của ông hiện nay lãnh đạo địa phương đã thực sự coi trọng tổ chức LHH hay chưa? Vai trò tổ chức chính trị - xã hội của Liên hiệp hội hiện nay có được đối xử xứng tầm giống như Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên… không, thưa ông?( Chiến Thắng, 26 tuổi, Hà Tĩnh )
TS. Hoàng Văn Kể:- Để trả lời câu hỏi này của bạn là hơi khó bởi vì so sánh như vậy là hơi khập khiễng. Bởi vì, theo đúng xác định về vị trí, vài trò của LHH do Bộ chính trị quy định thì LHH là một tổ chức chính trị - xã hội cũng như các tổ chức chính trị - xã hội khác như: công đoàn, phụ nữ, nông dân, thanh niên, cựu chiến binh. Tuy nhiên, trên thực tế về mặt chính sách, điều kiện để hệ thống LHH KH&KT thực hiện được các nhiệm vụ của mình thì chưa được quan tâm như các tổ chức trên.Còn ở Hải Phòng lãnh đạo và các cơ quan lãnh đạo của thành phố đã từng bước ghi nhận những đóng góp của đội ngũ trí thức khoa học công nghệ của thành phố tới các công việc chung của thành phố và cũng đã từng bước tạo điều kiện cho LHH thực hiện tốt chức năng của mình. Chẳng hạn, như ban hành các Nghị quyết của thành ủy, HĐND về phát triển KHCN, về xây dựng đội ngũ trí thức, phục vụ phát triển KT-XH, CNH-HĐH, hội nhập quốc tế. Trong đó, xác định rất rõ các điều kiện, các nhiệm vụ giao cho LHH hoặc các kiến nghị, đề xuất của LHH kể cả về kinh phí, kể cả phương tiện làm việc, củng cố kiện toàn, tổ chức bộ máy, kể cả các nhiệm vụ cụ thể đều được lãnh đạo thành phố quan tâm giải quyết, kịp thời.Điều đó, khẳng định sự quan tâm của thành phố tới tổ chức LHH vừa tạo điều kiện cho LHH thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình, vừa động viên, khích lệ đội ngũ trí thức khoa học công nghệ hăng hái, nhiệt huyết tham gia, đóng góp, hiệu quả vào công cuộc xây dựng thành phố Hải Phòng.
Xin hỏi TS Trần Việt Hùng, từ lâu khái niệm tư vấn phản biện và giám định xã hội được nhắc đến như là thương hiệu của Liên hiệp các hội KH&KT Việt Nam. Tuy nhiên cũng có nhiều ý kiến cho rằng hoạt động này vẫn mang tính chất thụ động, tức là phải chờ cơ quan triển khai đề tài, dự án đánh tiếng, các nhà khoa học mới có thể phản biện được. Điều này có đúng không thưa ông?( Trần Tân Bình, 40 tuổi, Hà Nội )
TS Trần Việt Hùng: - Trước hết tôi phải đính chính bởi có thể bạn chưa hiểu hết Quyết định 14/2014/QĐ-TTg của Chính phủ về cơ chế hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của LHH Việt Nam. Theo quyết định này LHH Việt Nam và các hội thành viên hoàn toàn có quyền chủ động trong việc thực hiện các hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội. Thực tế trong thời gian qua LHH Việt Nam và các hội thành viên đã chủ động thực hiện tư vấn, phản biện và giám định xã hội có tiếng vang trong xã hội: như vấn đề thủy điện nhỏ; thủy điện sông Tranh 2; vấn đề Amiang và sức khỏe con người; phản biện về quản lý lưu vực sông ở Việt Nam... là một số trong những vấn đề được LHH Việt Nam chủ động tư vấn, phản biện chứ không cần phải chờ 'đánh tiếng".
Liên quan đến các vấn đề kinh tế gần đây câu chuyện hụt thu ngân sách, nợ công được bàn đến nhiều. Theo ông với việc Việt Nam đi vay quá nhiều (nguy cơ vượt trần) trong khi nguồn thu cho ngân sách không tăng lên, thậm chí còn hụt đi khi doanh nghiệp chết quá nhiều. Nếu để đưa ra ý kiến tư vấn, góp ý với Chính phủ, theo ông lúc này Chính phủ nên làm gì?( Phan Thị Trang, 34 tuổi, Hà Nội )
GS.TSKH Nguyễn Quang Thái: - Đối với vấn đề thu chi ngân sách, Quốc hội đang có những thảo luận rất thiết thực. Ở đây tôi muốn nói chúng ta phải cơ cấu lại cả thu và chi mà không nói về tăng và giảm, tức có tăng có giảm và sử dụng đúng mục đích. Chúng ta cũng nên chú ý đến cơ chế phân cấp ngân sách, mà theo tôi vẫn còn nhiều bất hợp lý làm cho việc sử dụng ngân sách chưa hiêu quả, thậm chí có một số hoạt động tuỳ tiện, nhất là tình trạng tạm vay các khoản tiền "nhàn rỗi" từ lĩnh vực khoa học môi trường sử dụng cho đầu tư các công trình chưa cấp thiết.Việc một số doanh nghiệp bị ra khỏi thị trường trong quá trình kinh doanh cũng là điều "bình thường" vì xét trên tổng thể, trong mấy năm qua, số doanh nghiệp tồn tại và phát triển vẫn thực tăng trên dưới 10% và tổng nguồn thu ngân sách cũng liên tục tăng lên, thậm chí còn vượt thu theo kế hoạch. Vì vậy, trong lĩnh vực này cần nâng cao chất lượng lập kế hoạch thu chi ngân sách, không để tình trạng vượt thu quá nhiều. Liên quan đến thu chi ngân sách, cần có những chính sách và giải pháp cụ thể để "khoan sức dân" và sử dụng ngân sách ngày càng sát với thông lệ quốc tế về vai trò của nhà nước trong nền kinh tế thị trường, nhất là trong điều kiện Việt Nam đã trở thành nước có thu nhập trung bình. Vai trò chủ động của các doanh nghiệp và của nhân dân trong thu chi ngân sách sẽ rất quan trọng. Liên quan đến việc vay trả nợ, cũng cần có những phân tích kỹ lưỡng về diễn biến thực tế. Hiện nay một nửa nợ công đang phụ thuộc vào các khoản vay nước ngoài, chủ yếu với điều kiện ưu đãi (lãi suất thấp, thời hạn vay dài) do đó, nghĩa vụ trả nợ cả gốc lẫn lãi hàng năm nói chung là thấp. Các chủ nợ nước ngoài đều xác nhận Chính phủ Việt Nam đang thực hiện đúng các cam kết vay trả nợ.Riêng đối với các khoản vay trong nước chiếm khoảng một nửa, đã được huy động với lãi suất tương đối cao hơn và thời hạn vay ngắn hơn đang gây những khó khăn cho việc cân đối vay, trả nợ. Do đó, những giải pháp về việc hoán đổi nợ để cải thiện cân đối nợ quốc gia, nợ chính phủ và nợ nước ngoài cũng là những hoạt động cần thiết. Theo tôi, những người góp ý kiến về vấn đề này cần tư vấn thiết thực với Chính phủ về các hành động xử lý nợ cần thiết lúc này để vấn đề vay, trả nợ nằm trong giới hạn an toàn. Còn vấn đề vay trả nợ của các DNNN là một chủ đề không kém phần phức tạp đang được nhà nước tập trung xử lý trong quá trình đổi mới DNNN, kể cả việc cổ phần hoá và cải thiện chất lượng quản trị doanh nghiệp theo hướng hiện đại và hội nhập.
Hiện việc biên chế nhân sự đã được cải thiện như thế nào thưa ông? Hải Phòng đã có những chính sách gì để thu hút trí thức tham gia vào hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội?( Minh Thái, 39 tuổi, Lào Cai )
TS. Hoàng Văn Kể: - Như câu trên tôi đã phần nào trả lời về ý kiến bạn đọc nêu và chính do sự quan tâm đánh giá đúng mức vị trí, vai trò của LHH mà gần đây UBND TP Hải Phòng đã phê duyệt đề án kiện toàn tổ chức bộ máy cơ quan thường trực LHH, theo đúng mô hình tổ chức của hệ thống LHH do Bộ Nội vụ, sau khi được Ban bí thư Trung ương Đảng đồng ý đã hướng dẫn triển khai thực hiện trong cả nước.Theo đó, cơ quan thường trực LHH ở các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương sẽ tổ chức thành một văn phòng và hai ban chuyên môn đó là: Văn phòng LHH, Ban KHCN và tư vấn phản biện xã hội, Ban tuyên truyền phổ biến kiến thức và hội viên. Và để thực hiện được mô hình này, HĐND và UBND thành phố Hải Phòng đã quyết định bổ sung cho cơ quan thường trực LHH 5 biên chế và vừa qua, LHH Hải Phòng đã tuyển được 4 biên chế cho 4 vị trí công tác chính ở văn phòng và hai ban chuyên môn. Đây chính là chính sách có lẽ thiết thực nhất, hiệu quả nhất cho việc nâng cao năng lực, chất lượng công tác tham mưu, tập hợp trí thức thực hiện các nhiệm vụ của LHH. Vì vậy, vừa qua chúng tôi đã tham mưu, đề xuất tổ chức một số hoạt động rất có ý nghĩa và hiệu quả, qua đó, đã động viên, khích lệ mạnh mẽ đội ngũ trí thức KHCN thành phố tham gia, đóng góp vào các hoạt động nghiên cứu phát triển KHCN phục vụ cho sự nghiệp xây dựng và phát triển thành phố như tổ chức các giải thưởng KHCN, biểu dương tôn vinh đội ngũ trí thức KHCN tiêu biểu trong dịp kỉ niệm 60 giải phóng Hải Phòng vừa qua.
VUSTA là tổ chức chính trị-xã hội chịu sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước Việt Nam. Vậy liệu hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của VUSTA đối với các vấn đề của Đảng và Nhà nước có đảm bảo được tính khách quan hay không? Với những vấn đề lớn mang tính nhạy cảm cách chọn đường đi của VUSTA như thế nào để công việc phản biện được hiệu quả nhất, thưa ông?( Bùi Minh Tuệ, 49 tuổi, Hà Giang )
TS Trần Việt Hùng: - Độc lập khách quan là tiêu chí quan trọng nhất trong hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của VUSTA. Bởi nếu không giữ được tính độc lập khách quan và những ý kiến đóng góp không có cơ sở lý luận khoa học và thực tế thì hoạt động này sẽ không được xã hội, Nhà nước quan tâm và đánh giá cao.VUSTA là tổ chức chính trị - xã hội chịu sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước. Vì vậy, theo Chỉ thị 42 của Bộ Chính trị cũng như theo Quyết định 14/2014 của Chính phủ thì VUSTA có nhiệm vụ chủ động tư vấn, phản biện và giám định xã hội những chủ trương chính sách, đề án liên quan đến KHCN, giáo dục và đào tạo. Điều này chứng tỏ Đảng và Nhà nước cũng rất cần những ý kiến đóng góp độc lập, khách quan mang tính chất xây dựng của đội ngũ khoa học công nghệ nước nhà. Với những vấn đề lớn mang tính nhạy cảm cũng như những vấn đề khác VUSTA đều phải chuẩn bị kỹ lưỡng về thông tin, tập hợp đội ngũ chuyên gia giỏi để tổng hợp, phân tích vấn đề.Trong các cuộc hội thảo chúng tôi cố gắng mời đại diện của các đơn vị có liên quan đến việc quản lý hoặc cơ quan xây dựng chính sách đến dự để cùng trao đổi một cách độc lập, khách quan, bình đẳng nhằm làm rõ các vấn đề cần thảo luận.Mọi ý kiến phản biện đều được gửi đến các cơ quan quản lý có liên quan mà không cần phải chọn đường đi như ý bạn nói.
Có ý kiến cho rằng trong lúc nền kinh tế đang khó khăn, doanh nghiệp không đủ sức hoạt động nhưng các loại thuế phí liên tiếp tăng (minh chứng là khi giá dầu giảm Bộ Tài chính đề xuất tăng phí BVMT với xăng dầu lên 300%, cùng với đó là giá điện tăng và hàng loạt phí khác…) sẽ khiến cho DN kiệt sức và chết. Khi đó nguồn thu của nhà nước cũng không còn. Điều này có nghĩa chúng ta đang rút ruột nền kinh tế và tận thu. Ông có đồng tình với ý kiến này không? Ông có thể cho biết kinh nghiệm của các nước khác ứng xử với những vấn đề tương tự này như thế nào?( Trần Thanh Long, 42 tuổi, Huế )
GS.TSKH Nguyễn Quang Thái: - Theo tôi vấn đề này phức tạp hơn. Việt Nam đang tích cực chuyển đổi đầy đủ sang nền kinh tế thị trường hội nhập theo các cam kết quốc tế. Do đó, việc đưa vào thuế môi trường hoặc các loại thuế, phí khác theo hướng phát triển bền vững là cần thiết. Vấn đề chỉ là liều lượng, thời điểm đưa các loại thuế, phí này vào thực hiện trong thực tế cần có những cân nhắc toàn diện tình hình trong nước và thị trường thế giới, tránh những cú sốc không cần thiết với doanh nghiệp và người dân mặc dù quá trình chuyển đổi này còn phải diễn ra mạnh mẽ trong một số năm tới.
Theo Quyết định số 14.2014/QĐ-TTg về hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam có quy định cụ thể về các vấn đề: Loại đề án lấy ý kiến tư vấn, phản biện và giám định xã hội; Yêu cầu về nội dung báo cáo tư vấn, phản biện và giám định xã hội; Quy trình, thủ tục lấy ý kiến tư ván, phản biện và giám định xã hội; Trách nhiệm của các cơ quan lấy ý kiến tư vấn, phản biện và giám định xã hội; Trách nhiệm của Liên hiệp Hội và các hội thành viên; Cơ chế tài chính. Kể từ khi có Quyết định này, hoạt động tư vấn, phản biện của LHH Hải Phòng có thuận lợi hơn không, thưa ông?( Hoàng Thiện, 36 tuổi, Nghệ An )
TS. Hoàng Văn Kể:- Hệ thống LHH trong cả nước tiếp nhận quyết định số 14 ngày 14/12/2014 của Thủ tướng chính phủ về hoạt động tư vấn phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp các Hội KHKTVN một cách rất phấn khởi. Bởi vì, đây vừa là hành lang pháp lý rõ ràng, cụ thể và rất quan trọng cho hệ thống LHH huy động các tổ chức cá nhân, tri thức KHCN tham gia tư vấn phản biện, giám định XH.Nhưng mặt khác, cũng là những quy định và chỉ đạo của chính phủ tới các cấp có thẩm quyền phải tranh thủ lấy ý kiến, giao nhiệm vụ cho LHH thực hiện công tác tư vấn phản biện đối với các vấn đề, chương trình, dự án lớn ở Trung ương và địa phương. Nhưng đồng thời tạo điều kiện mọi mặt để đội ngũ trí thức KHCN được tham gia, thực hiện tốt nhiệm vụ công tác này. Thực hiện quyết định này của Thủ tướng chính phủ ở Hải Phòng như chúng tôi đã chia sẻ ở trên cũng rất thuận lợi, một mặt là các cơ quan chức năng của thành phố trong một số chương trình, đề án, dự án cụ thể đã chủ động yêu cầu, giao nhiệm vụ và tạo điều kiện để thực hiện. Chúng tôi nhận thức được sự quan tâm đó, nên đã tổ chức thực hiện rất nghiêm túc và có chất lượng. Mặt khác, những vấn đề mà chúng tôi chọn, chủ động đề xuất thì cũng đều được UBND thành phố và các ngành chức năng chấp nhận tạo điều kiện cho LHH thực hiện.Điều mà chúng tôi băn khoăn nhất bây giờ không phải là không quan tâm, không giao nhiệm vụ, không tạo điều kiện cho hệ thống LHH thực hiện nhiệm vụ tư vấn phản biện theo tinh thần quyết định số 14 của Thủ tướng chính phủ mà LHH phải tổ chức thực hiện công tác này như thế nào, đảm bảo được các yêu cầu chất lượng của công tác tư vấn phản biện XH, đóng góp ý kiến tốt, trung thực, khách quan, khoa học để lãnh đạo các cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định những vấn đề đó…
Theo Đất Việt