Còn nhiều khó khăn
Theo số liệu của Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas), tính đến hết tháng 10/2020, mặc dù bị ảnh hưởng nặng nề từ dịch COVID-19 xuất khẩu điều nhân vẫn đạt hơn 422.000 tấn, tăng 12% so với cùng kỳ năm 2019, đạt 94% so với kế hoạch năm 2020.
Kim ngạch xuất khẩu 10 tháng đạt hơn 2,6 tỷ USD, giảm 3% so với cùng kì 2019, đạt 82,3% so với kế hoạch. Dự kiến cả năm 2020, xuất khẩu nhân điều đạt 450.000 tấn, trị giá 3,3 tỷ USD.
Hiện các sản phẩm điều nhân xuất khẩu của Việt Nam đã có mặt hơn 90 quốc gia và vùng lãnh thổ, chiếm trên dưới 80% lượng điều nhân xuất khẩu trên thế giới. Trong đó, có 3 thị trường chính là Mỹ chiếm 30%, Trung Quốc chiếm 11%, EU và các nước khác chiếm 59% thị phần.
Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản dự báo xuất khẩu điều nhân của Việt Nam trong những tháng còn lại của năm 2020 sẽ vẫn tiếp tục tăng, do nhu cầu phục vụ các dịp lễ tết cuối năm của các nước nhập khẩu lớn như Mỹ, Ấn Độ, Trung Quốc và EU.
Ông Phạm Văn Công, Chủ tịch Vinacas cho rằng, ngành điều Việt Nam đang có nhiều cơ hội lớn cho để mở rộng thị trường, phát triển sản xuất kinh doanh. Song đi kèm với đó là sự cạnh tranh ngày càng khốc liệt hơn vì Việt Nam là một phần trong “sân chơi” toàn cầu và các quốc gia, các doanh nghiệp trên thế giới đều nỗ lực để phát triển. Điều này đòi hỏi ngành điều nói chung, mỗi doanh nghiệp nói riêng phải có tầm nhìn mới, tư duy mới, cách làm mới để vững vàng phát triển.
Ông Công cũng nhìn nhận mặc dù đã có uy tín lớn, thị trường lớn nhưng nhân điều Việt Nam vẫn chỉ là cung cấp nguyên liệu chứ chưa có nhiều sản phẩm chế biến sâu để gia tăng giá trị. Nên ngành vẫn phải đối mặt nhiều khó khăn và thách thức đang đợi phía trước.
"Trong chuỗi giá trị điều toàn cầu, Việt Nam chủ yếu vẫn xuất khẩu điều nhân sơ chế với giá 10 USD/kg, trong khi nhân điều thành phẩm bán ở siêu thị các nước có giá khoảng 30 USD/kg. Như vậy Việt Nam mới chỉ chiếm 30% chuỗi giá trị ngành điều, giá trị còn lại thuộc về nhà phân phối, rang chiên quốc tế", đại diện Vinacas dẫn chứng.
Ông Nguyễn Minh Họa, Phó Chủ tịch Vinacas cũng cho rằng, hiện nay, ngành chế biến điều nhân xuất khẩu của Việt Nam chịu sức ép rất lớn từ chính sách mới của các quốc gia sản xuất, chế biến điều.
“Các quốc gia châu Phi bắt đầu phát triển chế biến trong nước thay vì xuất thô hay ở Ấn Độ một trong những thị trường tiêu thụ điều nhân lớn nhất thế giới vốn là đối trọng với Việt Nam đang áp dụng chính sách thuế để hạn chế lượng điều nhập khẩu, chủ yếu từ Việt Nam. Các nước châu Âu và Mỹ cũng đang nâng cao tiêu chuẩn an toàn thực phẩm đối với điều nhân nhập khẩu từ Việt Nam. Thị trường Trung Quốc cũng đang siết chặt chất lượng nông sản qua đường tiểu ngạch, nếu không nâng cao chất lượng thì điều Việt Nam rất khó có cửa vào thị trường rộng lớn này”, ông Họa cho biết thêm.
Còn theo ông Trương Sỹ Bá, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Tân Long Group cũng cho rằng, hiện nay, thị trường điều thô của Việt Nam vẫn phụ thuộc lớn vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu, vì vậy nếu Việt Nam làm chủ được nguồn cung nguyên liệu sẽ giúp cho kế hoạch sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp dễ dàng hơn.
Ngành điều Việt Nam chưa có nhiều sản phẩm chế biến sâu để giá trị gia tăng cao trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị điều toàn cầu
Để góp phần cho ngành điều tận dụng thời cơ, thuận lợi, vượt qua thách thức khó khăn, Vinacas đang xúc tiến xây dựng để kiến nghị với Chính phủ “Chiến lược phát triển ngành Điều Việt Nam trong tình hình mới”.
Trong đó, đề xuất những cơ chế chính sách của nhà nước phát triển mạnh chế biến sâu, đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trường thế giới và giành vị trí xứng đáng trong chuỗi giá trị điều toàn cầu. Cùng với đó là phát triển mạnh vùng nguyên liệu theo hướng chất lượng, hiệu quả, tạo thế chủ động về nguồn nguyên liệu chất lượng cho chế biến.
Cũng theo ông Công thì ngành điều Việt Nam cần tiếp tục đầu tư cho công nghệ, đổi mới thiết bị để giữ vững vị thế xuất khẩu nhân điều hay vừa đầu tư cho nhân điều vừa tập trung nguồn lực cho phát triển chế biến sâu, nâng cao vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị điều toàn cầu.
Ông Nguyễn Trọng Thừa, Thứ trưởng Bộ Nội vụ cho rằng, muốn phát triển ngành điều bền vững, duy trì được diện tích trồng điều ổn định cần quan tâm tới việc nâng cao thu nhập cho người nông dân trồng điều. Phải nâng cao năng suất, chất lượng các vườn điều, cải tạo vườn điều năng suất thấp. Đối với chế biến, phải đẩy mạnh hoạt động chế biến sâu, giữ được sức cạnh tranh về chất lượng và giá trong bối cảnh thương mại thế giới gặp nhiều khó khăn.
Thời gian tới, ngành điều cần rà soát lại, đánh giá toàn diện cơ hội, thách thức để có kế hoạch sản xuất, chế biến, thương mại hiệu quả.