Đây là một trong những nội dung đáng chú ý của dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí đang được Bộ Tư pháp thẩm định.
Thiếu quy định chế tài xử lý đủ mạnh để răn đe
Qua hơn 10 năm thực hiện Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí (THTK, CLP), công tác THTK, CLP đã đạt được một số kết quả nhất định. Luật ngày càng phát huy vai trò trong việc định hướng, khuyến khích, nâng cao nhận thức của các cơ quan, tổ chức cũng như các cán bộ, công chức, viên chức, người lao động và Nhân dân thực hiện có hiệu quả công tác THTK, CLP... Tuy vậy, công tác THTK, CLP trên thực tế vẫn còn tồn tại, hạn chế. Lãng phí còn diễn ra khá phổ biến, dưới nhiều dạng khác nhau, đã và đang gây ra nhiều hệ lụy cho phát triển, suy giảm nguồn lực tài chính, giảm hiệu quả sản xuất, tăng gánh nặng chi phí, gây cạn kiệt tài nguyên. Điều đáng nói, lãng phí còn gây suy giảm lòng tin của người dân đối với Đảng, tạo rào cản vô hình trong phát triển kinh tế - xã hội, bỏ lỡ thời cơ phát triển của đất nước.
Một trong những tồn tại hạn chế, đó là các khái niệm về “tiết kiệm”, “lãng phí”, “hành vi gây lãng phí” còn chưa rõ ràng, chưa bao quát hết các trường hợp, hành vi phát sinh trên thực tiễn. Luật THTK, CLP đưa ra khái niệm về “tiết kiệm”, “lãng phí”, nhưng nhiều ý kiến cho rằng các khái niệm này khó áp dụng trên thực tiễn để xác định từng trường hợp là tiết kiệm hay lãng phí, đặc biệt trong lĩnh vực không có tiêu chuẩn, định mức, chế độ.
Luật đã quy định về hành vi gây lãng phí trong một số lĩnh vực: lập, thẩm định, phê duyệt, phân bổ, giao dự toán, quyết toán, quản lý, sử dụng kinh phí ngân sách nhà nước; mua sắm, trang bị, quản lý, sử dụng, sử dụng phương tiện đi lại, phương tiện, thiết bị làm việc; đầu tư xây dựng, quản lý, sử dụng trụ sở làm việc, nhà ở công vụ và công trình phúc lợi công cộng; quản lý, khai thác, sử dụng tài nguyên; quản lý, sử dụng lao động, thời gian lao động trong khu vực nhà nước; quản lý, sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp... Song, theo nhận định của Bộ Tài chính, những quy định này của Luật chưa bao quát hết một số hành vi gây lãng phí trên thực tế như: các hành vi gây lãng phí trong việc quản lý, sử dụng vốn đầu tư công, hành vi gây lãng phí trong lĩnh vực quản lý, sử dụng tài sản công... Chưa có sự phân biệt giữa hành vi gây lãng phí và hành vi vi phạm trong tổ chức thực hiện phòng, chống lãng phí. Trong khi đó, một số hành vi vi phạm trong tổ chức thực hiện phòng, chống lãng phí lại chưa được quy định trong Luật như: chậm, không ban hành Chương trình THTK, CLP trong từng lĩnh vực, không thực hiện công khai các nội dung về tiết kiệm, chống lãng phí theo quy định.
Cũng theo Bộ Tài chính, Luật hiện hành còn thiếu các quy định về chế tài xử lý đủ mạnh để răn đe, phòng ngừa các trường hợp lãng phí có thể xảy ra. Chế tài xử lý đối với các trường hợp có hành vi vi phạm trong lĩnh vực THTK, CLP tại Luật hiện hành đã dẫn chiếu đến các quy định về xử phạt vi phạm hành chính, truy cứu trách nhiệm hình sự và xử lý kỷ luật theo quy định pháp luật có liên quan, chưa có các quy định riêng về xử lý kỷ luật tương ứng từng hành vi vi phạm, đặc biệt là vi phạm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị.
Ngoài ra, Luật THTK, CLP chưa có quy định về việc xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia công khai về tiết kiệm, chống lãng phí trên cả nước làm cơ sở để Quốc hội, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức đoàn thể, Nhân dân có thêm cơ sở thực hiện theo dõi, giám sát, kiểm tra phát hiện lãng phí.
Người đứng đầu chịu trách nhiệm giải trình công khai việc xử lý hành vi gây lãng phí
Để khắc phục những tồn tại trên, việc xây dựng Luật Tiết kiệm, chống lãng phí là rất cần thiết, góp phần thể chế hóa các chủ trương, định hướng của Đảng về THTK, CLP cũng như nâng cao hiệu quả của công tác này trên thực tế.
Theo đó, dự thảo Luật đã đưa ra 9 nội dung giải thích từ ngữ để bảo đảm cách hiểu và áp dụng pháp luật thống nhất, trong đó hoàn thiện khái niệm “tiết kiệm”, “lãng phí”, “khu vực nhà nước” đã được quy định trong Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Đồng thời, bổ sung giải thích đối với một số thuật ngữ mới để bảo đảm thống nhất với các văn bản của Đảng và các luật có liên quan gồm: “hành vi gây lãng phí”, “người đấu tranh chống lãng phí”, “người thân của người đấu tranh chống lãng phí”, “tài chính công”, “tài sản công”.
Dự thảo Luật cũng xác định đầy đủ, cụ thể trách nhiệm, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, tập thể, cá nhân trong quản lý, sử dụng các nguồn lực của nền kinh tế, nhất là người đứng đầu đối với công tác phòng, chống lãng phí. Trong đó, người đứng đầu cơ quan, tổ chức có trách nhiệm xây dựng, chỉ đạo thực hiện Chương trình, kế hoạch tiết kiệm, chống lãng phí; chịu trách nhiệm đối với việc chậm ban hành hoặc không tổ chức triển khai thực hiện Chương trình, kế hoạch tiết kiệm, chống lãng phí; chịu trách nhiệm giải trình công khai việc xử lý hành vi gây lãng phí và các thông tin khác theo quy định của pháp luật; chịu trách nhiệm bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí và người thân theo quy định. Dự thảo Luật quy định: cán bộ, công chức, viên chức, giải trình và chịu trách nhiệm cá nhân về việc để xảy ra lãng phí thuộc phạm vi quản lý, sử dụng.
Ngoài ra, dự thảo Luật quy định, người đứng đầu cơ quan, tổ chức nhận được thông tin về lãng phí có trách nhiệm kiểm tra, làm rõ thông tin về lãng phí. Trường hợp có lãng phí xảy ra phải ngăn chặn, khắc phục kịp thời; xử lý theo thẩm quyền hoặc trình cấp có thẩm quyền xử lý sai phạm và công khai kết quả xử lý; giải trình trước cơ quan chức năng về việc để xảy ra lãng phí.
Đáng chú ý, dự thảo Luật cũng giao Chính phủ quy định chi tiết xử lý thông tin và biện pháp bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí và người thân của người đấu tranh chống lãng phí...
Việc quy định rõ quyền hạn, trách nhiệm của từng chủ thể, đặc biệt là cá nhân người đứng đầu trong thực hiện như dự thảo Luật sẽ tránh tình trạng trách nhiệm chung chung, góp phần để nâng cao hơn nữa việc thực hiện tiết kiệm, chống lãng phí trên thực tế.