Lừa đảo qua ngân hàng số gia tăng, trở thành thách thức an ninh phi truyền thống
Ngày 18/12/2025, tại TP.HCM, dưới sự chỉ đạo của Chi hội Phía Nam, Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia, Tạp chí An ninh mạng Việt Nam đã tổ chức Hội thảo “Báo chí với công tác nhận diện và phòng, chống lừa đảo qua ứng dụng ngân hàng số”.
Hội thảo diễn ra trong bối cảnh ngân hàng số đang trở thành nền tảng dịch vụ cốt lõi của nền kinh tế, song song với đó là sự gia tăng đáng lo ngại của các hành vi lừa đảo, gian lận công nghệ cao trên không gian mạng.
Phát biểu khai mạc Hội thảo, Thiếu tướng Lê Minh Mạnh, Chi hội trưởng Chi hội Phía Nam, Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia, nhấn mạnh rằng chuyển đổi số trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng đang mang lại nhiều tiện ích vượt trội cho người dân và doanh nghiệp, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.
Tuy nhiên, song hành với những lợi ích đó là các rủi ro và thách thức ngày càng gia tăng về an ninh mạng, đặc biệt là tình trạng lừa đảo, gian lận công nghệ cao thông qua các ứng dụng ngân hàng số.
Các thủ đoạn lừa đảo thời gian gần đây “không còn đơn giản mà ngày càng tinh vi, có tổ chức, tận dụng triệt để công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, deepfake, nhất là sự thiếu cảnh giác của người sử dụng và khoảng trống về kiến thức an toàn thông tin”.
Thiếu tướng Lê Minh Mạnh khẳng định, tội phạm công nghệ cao hiện nay không tấn công trực diện vào hệ thống lõi của ngân hàng mà chủ yếu nhắm vào người dùng - mắt xích dễ bị tổn thương nhất.
Chính vì vậy, lừa đảo qua ứng dụng ngân hàng số không còn là hiện tượng đơn lẻ mà đã trở thành một thách thức an ninh phi truyền thống, tác động trực tiếp đến an ninh tài chính, trật tự xã hội và niềm tin của người dân đối với hệ thống ngân hàng.
Những con số được công bố tại hội thảo cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn nạn này. Thông tin từ Vụ Thanh toán - Ngân hàng Nhà nước cho biết, từ đầu năm 2025 đến nay, thông qua hệ thống SIMO đã phát hiện 592.000 bản ghi tài khoản thanh toán và ví điện tử có dấu hiệu nghi ngờ gian lận, lừa đảo. Trên cơ sở đó, cơ quan quản lý đã kịp thời cảnh báo khách hàng, ngăn chặn hàng trăm nghìn lượt giao dịch rủi ro, qua đó bảo vệ hơn 2.570 tỷ đồng khỏi nguy cơ bị chiếm đoạt.
Trong khi đó, theo Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05), chỉ trong 8 tháng đầu năm 2025, cả nước đã ghi nhận hơn 1.500 vụ lừa đảo chiếm đoạt tài sản trên không gian mạng, với tổng thiệt hại ước tính trên 1.660 tỷ đồng. Đáng chú ý, phần lớn các vụ việc đều có liên quan trực tiếp đến giao dịch tài chính và các ứng dụng ngân hàng số.
Từ góc nhìn kinh tế - công nghệ, TS. Đinh Thế Hiển, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Tin học và Kinh tế ứng dụng cho biết, mặc dù các ngân hàng và tổ chức tài chính trên thế giới đã đầu tư rất lớn cho an ninh mạng và phòng ngừa rủi ro, thiệt hại do tội phạm mạng trong giao dịch ngân hàng số vẫn không ngừng gia tăng. Theo các ước tính quốc tế, tổng thiệt hại toàn cầu năm 2024 đã lên tới khoảng 9.500 tỷ USD và được dự báo tiếp tục tăng mạnh trong những năm tới.
Tại Việt Nam, giai đoạn 2022 - 2024 ghi nhận tốc độ gia tăng thiệt hại do lừa đảo ngân hàng số ở mức đáng báo động, với trên 80% vụ việc tập trung vào lĩnh vực tài chính - ngân hàng.
Thiệt hại chủ yếu đến từ các giao dịch qua smartphone, trong đó Mobile Banking App chiếm khoảng 80% tổng số vụ việc. “Thực tế đã ghi nhận nhiều nạn nhân trong năm 2024 bị chiếm đoạt từ vài tỷ đồng đến hơn 15 tỷ đồng chỉ trong một vụ việc”, TS. Đinh Thế Hiển cho biết.
Theo TS. Đinh Thế Hiển, nguyên nhân chính là do tội phạm ngân hàng số đã ứng dụng công nghệ ngày càng cao, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo và deepfake, để xây dựng các kịch bản lừa đảo hoàn chỉnh, tạo dựng lòng tin rất nhanh.
"Tội phạm cũng chuyển từ đánh nhỏ lẻ sang các vụ việc quy mô lớn, buộc nạn nhân chuyển tiền nhiều lần, đồng thời khai thác triệt để dữ liệu cá nhân bị lộ lọt từ nhiều năm trước. Tội phạm không tấn công trực diện vào hệ thống ngân hàng mà chủ yếu tấn công vào lỗ hổng con người”, TS. Đinh Thế Hiển nhấn mạnh.
Báo chí là tuyến phòng ngừa đầu tiên trong cuộc chiến chống lừa đảo ngân hàng số
Từ thực tiễn đó, các diễn giả tại hội thảo thống nhất cho rằng phòng, chống lừa đảo qua ứng dụng ngân hàng số cần chuyển mạnh từ tư duy xử lý hậu quả sang phòng ngừa chủ động, với sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, ngân hàng, doanh nghiệp công nghệ và báo chí.
Theo TS. Đinh Thế Hiển, báo chí giữ vai trò then chốt trong việc chuyển các cảnh báo kỹ thuật phức tạp thành thông tin dễ hiểu, dễ nhớ và dễ hành động đối với người dân. “Báo chí không chỉ là kênh đưa tin sau khi sự việc đã xảy ra, mà cần trở thành lực lượng cảnh báo sớm, định hướng hành vi, giúp người dân biết phải làm gì để tự bảo vệ mình”, TS. Đinh Thế Hiển nói.
Ở góc độ pháp lý, Luật sư Lê Ngô Trung, Giám đốc Công ty Luật TNHH Trung Lê và Cộng sự cho rằng, Luật An ninh mạng 2025 là nền tảng quan trọng để tăng cường hiệu quả phòng, chống lừa đảo qua ứng dụng ngân hàng số.
Theo Luật sư Lê Ngô Trung, Luật đã xác lập rõ các hành vi bị nghiêm cấm, làm rõ trách nhiệm bảo đảm an ninh mạng của các cơ quan, tổ chức và doanh nghiệp cung cấp dịch vụ, trong đó có các ngân hàng và trung gian thanh toán.
Đáng chú ý, tư duy lập pháp đã chuyển mạnh từ xử lý hậu quả sang phòng ngừa chủ động, thông qua các quy định về phối hợp, chia sẻ thông tin và hợp tác quốc tế trong điều tra, thu hồi tài sản bị chiếm đoạt.
Luật sư Lê Ngô Trung nhấn mạnh rằng một hệ thống ngân hàng số chỉ có thể phát triển bền vững khi an toàn được đặt ngang hàng với tiện ích và trải nghiệm người dùng. Do đó, bên cạnh các giải pháp công nghệ, cần tiếp tục chuẩn hóa nghĩa vụ phòng ngừa lừa đảo của các chủ thể liên quan, tăng cường cơ chế cảnh báo sớm và hỗ trợ pháp lý cho các nạn nhân.
Bổ sung góc nhìn kỹ thuật, ông Vũ Đỗ Vỹ Bình, Chuyên gia Digital Forensics, Công ty Công nghệ Spherex cảnh báo mặt tối của trí tuệ nhân tạo tạo sinh đang khiến lừa đảo ngân hàng số bước sang một giai đoạn mới.
GenAI cho phép tạo ra email, tin nhắn, cuộc gọi, hình ảnh, video và giọng nói giả mạo với độ tinh vi rất cao, khiến người dùng khó phân biệt thật - giả. Các chiến dịch lừa đảo có thể được tự động hóa, cá nhân hóa và phát tán trên nhiều kênh khác nhau, trong khi bề mặt giao dịch vẫn hoàn toàn “đúng quy trình”.
Ông Vũ Đỗ Vỹ Bình cho biết, tại Việt Nam cứ khoảng 220 người dùng điện thoại thông minh thì có một người từng là nạn nhân của lừa đảo, với tổng thiệt hại năm 2024 ước tính gần 18.900 tỷ đồng.
Theo ông Vũ Đỗ Vỹ Bình, cuộc chiến chống lừa đảo ngân hàng số không còn là câu chuyện của riêng OTP hay mật khẩu, mà là bài toán tổng hợp của dữ liệu, công nghệ, pháp lý, hợp tác quốc tế và đặc biệt là vai trò của báo chí trong việc hình thành “lá chắn nhận thức” cho xã hội.
Các diễn giả kỳ vọng, thông qua hội thảo, sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý, tổ chức tín dụng, chuyên gia và các cơ quan báo chí sẽ được tăng cường hơn nữa, góp phần xây dựng một môi trường ngân hàng số an toàn, minh bạch và bền vững, trong đó người dân được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng để tự bảo vệ mình trước những rủi ro ngày càng tinh vi trên không gian mạng.